Gezonde patiënt gezonde planeet

Adviezen

• De praktijk wijst patiënten op de co-benefits van een gezonde levensstijl voor de gezondheid van de planeet.
• Huisartsen in de praktijk zijn zich bewust van de voetafdruk van hun medisch handelen (medicatie, technisch onderzoek) en geven dit aspect aandacht in de medische besluitvorming.

Beschrijving

“The concept of planetary health is based on the understanding that human health and human civilisation depend on flourishing natural systems and the wise stewardship of those natural systems.” 
(Whitmee et al., 2015).

Planetary Health omvat de gezondheid van de menselijke beschaving en de toestand van de natuurlijke systemen waarvan zij afhankelijk is. Adviezen over hoe Planetary Health toe te passen op praktijkniveau zijn terug te vinden bij het thema Ecologische praktijkorganisatie.

Co-benefits zijn globaal op te delen in drie domeinen, namelijk op het gebied van transport, voeding, en blootstelling aan de natuur. Verplaatsingen door middel van fysieke arbeid (te voet, per fiets…) of transport met openbare middelen bieden significante planetaire en humane gezondheidsvoordelen. Als huisarts kan je een beweegvoorschrift opmaken. Een Bewegen Op Verwijzing (BOV)-coach stimuleert patiënten om meer te bewegen met een persoonlijk beweegplan en consultaties. Meer informatie vind je op de website van Gezond Leven. Een verhoogde blootstelling aan natuur hierbij kan door zich bijvoorbeeld in te zetten binnen natuurorganisaties, stadsparken, groentetuinen, voedselbossen, Community Supported Agriculture (CSA).

Gezondere voeding die ook duurzamer is, houdt meer plant-gebaseerde middelen in (groenten, fruit, peulvruchten, volkoren zetmeelproducten, noten) en de consumptie van geraffineerde en dierlijke producten reduceren, zoals (rood) vlees en zuivel (Warby & Veidis, 2019). Bij voorkeur zijn de producten seizoensgebonden, lokaal en duurzaam geteeld. Bij gezonde voeding kan ook kraanwater gerekend worden. Kraanwater is kwaliteitsvol, goedkoop en bespaart kilo’s verpakking en transport uit in tegenstelling tot flessenwater (Gezond Leven, 2023).

Niet-medicamenteuze interventies hebben een belangrijke plaats in een behandelplan. Lichaamsbeweging, gezonde voeding of sociale en ‘groene’ voorschriften zijn daar enkele voorbeelden van (Robinson & Breed, 2019). Volgens onderzoek van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) is het voorschrijven van medicatie verantwoordelijk voor 60% van de ecologische voetafdruk van de eerstelijn. Daarnaast is het vermijden van dosisaerosols met hydrofluoric koolstofverbindingen primordiaal vanwege hun broeikaspotentieel. Droog poederinhalatoren zijn steeds te verkiezen indien de patiënt in staat is deze te gebruiken en de klinische context dit toelaat. Ondersteunende informatie voor tijdens de consultatie is terug te vinden op de website van Green Inhaler en NICE.

Naast de niet-medicamenteuze interventies kan het voorkomen van medicatie overschotten en het correct recycleren van medicatie de voetafdruk verminderen. MEDSTOPPER is een online tool ontwikkeld in Canada om zorgverleners en patiënten te ondersteunen in het verminderen of stoppen van medicatie. Een verantwoord en gericht gebruik van klinische tests, rekening houdend met hun respectievelijke klimaatimpact vertrekt vanuit de klinische vraag die men beantwoord wil zien en houdt rekening met de voetafdruk van de verschillende testmodaliteiten (bijvoorbeeld: echo, CT of MRI). 

Reflectie

De interventies op het niveau van het patiëntencontact werden bewust ondergebracht bij dit onderdeel Gezonde patiënt gezonde planeet. Interventies op het niveau van de praktijk vind je terug in de modules Ecologische praktijkorganisatie, Solide organisatie en Welzijn.

Onder co-benefits worden voordelen van interventies verstaan, zowel op het gebied van gezondheid van het individu, als op de gezondheid van de planeet. Deze laatste komen dan ook weer indirect de gezondheid van het individu ten goede (Holguera, Niwa & Senn, 2020). Deze co-benefits bieden dan ook een hoopgevend perspectief voor het aanpakken van de klimaatproblematiek. De voordelen van actief transport zijn een betere gezondheid van de patiënt door het bevorderen van lichaamsbeweging, een betere gezondheid van de bredere patiëntenpopulatie door het verminderen van luchtverontreiniging en tenslotte een betere gezondheid van de planeet door minder broeikasuitstoot.

Voordelen van dieetinterventies zijn een reductie van diabetes, cardiovasculaire aandoeningen en een verminderde colorectale kankersterfte. Zo’n 20% van de globale premature sterfte is te wijten aan voedingsproblemen, wat overeenkomt met een jaarlijks totaal van 11 miljoen doden ten gevolge van voedingsproblemen. Wat betreft excessieve consumptie van (rood) vlees is er een oversterfte van 1 miljoen doden wereldwijd en 3,4 % van de jaarlijkse doden in Europa is te wijten aan consumptie van rood vlees. Een duurzamer en gezonder voedingspatroon kan leiden tot een reductie van 20% van de koolstofvoetafdruk voor een westerling. Het biedt perspectieven voor meer biodiversiteit en minder plasticpollutie, antibioticaresistentie en eutrofiëring.

Blootstelling aan en bevordering van groen in de omgeving biedt perspectieven op een meer diverse samenstelling van het microbioom, respiratoire voordelen, verbeterd sociaal contact, minder auto-immuunziekten en allergie, minder stress, cardiovasculaire en diabetesgerelateerde morbiditeit en mortaliteit. Ze bevorderen natuur en haar diversiteit. Stedelijke groene ruimten perken het lokaal hitte-effect in.

Inzetten op niet-medicamenteuze interventies heeft een groot gezondheidspotentieel. Het verlaagt ook de nood aan medicatie, wat een duurzaamheidsvoordeel biedt. De grootste klimaatimpact van de eerstelijnszorg bestaat uit het voorschrijven van medicatie, namelijk 60%. Binnen de farmacologische therapieën verschilt de klimaatimpact sterk, al bestaan hier weinig gegevens over. Dosisaërosols met drijfgassen zijn verantwoordelijk voor 1/3e van de medicamenteuze broeikasgasuitstoot in de eerstelijn, en 4% van de gehele uitstoot aan broeikasgassen. Het is dan ook essentieel om medicatiegebruik kritisch te beschouwen binnen een duurzaamheidscontext (BMA, 2020).

Door het inzetten op niet-farmacologische interventies verwerft de patiënt controle over zijn gezondheid, eerder dan afhankelijk te zijn van het gezondheidssysteem en medicatie. Daarnaast hebben deze interventies meerdere positieve effecten in tegenstelling tot de enkelvoudige effecten van medicatie, zowel voor de gezondheid van de patiënt als voor deze van de maatschappij en van het leefmilieu. Zorgverleners kunnen zelf ook een voorbeeldfunctie aannemen bij een gezonde levensstijl. Het is aangetoond dat de levensstijl van zorgverleners op een positieve manier hun begeleiding van patiënten beïnvloedt (Lobelo, Duperly & Frank, 2009; Abramson et al., 2000).

Ook klinische tests hebben een voetafdruk, die verschilt van test tot test. Op vlak van beeldvorming is de klimaatimpact van echografie merkbaar kleiner dan deze van CT, wat op zijn beurt weer een veel kleinere impact heeft dan magnetische resonantie (Picano, 2020). Hoe meer tests men daarnaast aanvraagt, hoe groter de klimaatimpact.

Bronnen

• Abramson, S., Stein, J., Schaufele, M., Frates, E., & Rogan, S. (2000). Personal exercise habits and counseling practices of primary care physicians: A national survey. Clinical Journal of Sport Medicine, 10(1), 40–48. https://doi.org/10.1097/00042752-200001000-00008
• British Medical Association. (2020). Sustainable and environmentally friendly general practice. [Website]. Geraadpleegd via https://www.bma.org.uk/advice-and-support/ethics/environment/sustainable-general-practice
• Gezond Leven. (2023, 31 juli). Kraantjeswater vs. flessenwater: Wat drink je het best? [Website]. Geraadpleegd via https://www.gezondleven.be/themas/voeding/voedingsdriehoek/dranken/kraantjeswater
• Gezond Leven. (2023, 4 september). Bewegen op Verwijzing. [Website]. Geraadpleegd via https://www.gezondleven.be/projecten/bewegen-op-verwijzing
• Holguera, J. G., Niwa, N., & Senn, N. (2020). Co-bénéfices santé-environnement. Revue Médicale Suisse, 714-1, 1–32.
• Lobelo, F., Duperly, J., & Frank, E. (2009). Physical activity habits of doctors and medical students influence their counselling practices. British Journal of Sports Medicine, 43(2), 89–92. https://doi.org/10.1136/bjsm.2008.057085
• NICE. (2022). Asthma inhalers and climate change. [Website]. Geraadpleegd via https://www.nice.org.uk/guidance/ng80/resources/inhalers-for-asthma-patient-decision-aid-pdf-6727144573
• Picano, E. (2020). Environmental sustainability of medical imaging. Acta Cardiologica, 1–5. https://doi.org/10.1080/00015385.2020.1814439
• Robinson, J., & Breed, M. (2019). Green prescriptions and their co-benefits: Integrative strategies for public and environmental health. Challenges, 9, 1–14. https://doi.org/10.3390/challe9010009
• Warby, T., & Veidis, E. (2019). Declaration calling for family doctors of the world to act on planetary health. WONCA. Geraadpleegd via https://www.globalfamilydoctor.com/site/DefaultSite/filesystem/documents/Groups/Environment/2019%20Planetary%20health.pdf
• Whitmee, S., Haines, A., Beyrer, C., Boltz, F., Capon, A. G., de Souza Dias, B. F., ... & Yach, D. (2015). Safeguarding human health in the Anthropocene epoch: Report of The Rockefeller Foundation–Lancet Commission on planetary health. The Lancet, 386(10007), 1973–2028. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)60901-1