Themadossier Vaccinaties en immunisaties

Mazelen is een van de meest besmettelijke infectieziekten en wordt veroorzaakt door het mazelenvirus. De ziekte begint meestal met koorts, hoesten en rode ogen, gevolgd door een typische huiduitslag.

In Vlaanderen neemt het aantal mazelengevallen toe. Daarom is het belangrijk om extra in te zetten op preventie. Vaccinatie is de meest doeltreffende manier om mazelen te voorkomen. Deze wordt gratis aangeboden via het basisvaccinatieschema. Daarnaast voorziet de Vlaamse overheid gratis inhaalvaccinaties voor volwassenen tussen 30 en 40 jaar, omdat zij vaker onbeschermd zijn.

Dit themadossier bundelt de wetenschappelijke achtergrond, praktische informatie over mazelen en handige tools om hiermee aan de slag te gaan in de huisartsenpraktijk.

Er is een toenemende incidentie rond mazelengevallen in Vlaanderen en werden veel nieuwe besmettingen in Antwerpen gerapporteerd. De meeste gevallen zijn kinderen, tussen 0 en 9 jaar, die niet gevaccineerd zijn lopen risico. Ook volwassenen die niet gevaccineerd zijn lopen risico.  Mazelen is heel besmettelijk en kan ernstige gevolgen hebben. Veel mensen die ziek worden, zijn niet gevaccineerd.

Bijna de helft van de personen gemeld met mazelen moest worden opgenomen in het ziekenhuis. 

Daarom is het belangrijk je te laten vaccineren.

Extra maatregelen regio Antwerpen

• Er worden affiches op straat en in de trams verspreid

• Er is een vaccinatiepunt in centrum Antwerpen

  • Gratis vaccinatie tegen mazelen

  • Voor iedereen

  • Zonder afspraak

  • Elke dinsdag van 13u tot 17u in juli

  • Adres: Huisartsenwachtpost Brabo: Sint-Vincentiusstraat 20, 2018 Antwerpen

In dit themadossier worden verschillende begrippen en afkortingen gebruikt. Via onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van hun betekenis en definities.

Webinar 'mazelen in Vlaanderen' - 30 juni 2025

Op 30 juni 2025 organiseerde het Departement Zorg een webinar over de situatie rond mazelen in Vlaanderen. Tijdens het webinar kwamen de volgende onderwerpen aan bod: de actuele stand van zaken in Vlaanderen en wereldwijd, aanbevelingen en aandachtspunten bij mazelenvaccinatie, belangrijke informatie over reisadvies, en de nieuwe richtlijnen van de Hoge Gezondheidsraad (HGR) over vaccinatie na mogelijke blootstelling (post-exposure vaccinatie).

Herbekijk de opname van dit webinar:

Presentatie webinar 'Mazelen in Vlaanderen - 30 juni 2025'

Om beschermd te zijn tegen mazelen dienen er twee vaccinaties toegediend te worden, één vaccinatie is onvoldoende om beschermd te zijn.

• Mensen die niet gevaccineerd zijn en de ziekte niet doormaakten, zijn niet beschermd tegen mazelen

• Mensen die mazelen hebben gehad, kunnen de ziekte niet opnieuw oplopen.

• Soms krijgt iemand die gevaccineerd is mazelen, maar deze persoon is dan meestal minder ziek.

Basisvaccinaties voor kinderen

De vaccinatie tegen mazelen maakt deel uit van het gratis basisvaccinatieschema, namelijk op 12 maanden (aangeboden via Kind en Gezin) en op 9 jaar (aangeboden via CLB). Het is ook mogelijk om deze vaccinaties via de huisarts of kinderarts te laten plaatsen

Inhaalvaccinaties voor volwassenen

Volwassenen die nooit of maar 1 keer gevaccineerd werden én nooit mazelen doormaakten, worden aangeraden om de vaccinaties te vervolledigen. Het mazelenvaccin is gratis voor iedereen die nooit of maar één keer werd gevaccineerd.

• Voor 1970 circuleerde mazelen nog volop in Vlaanderen. Personen geboren voor 1970 worden als immuun tegen mazelen beschouwd.

• Personen tussen 30 en 40 jaar oud hebben een grotere kans om onbeschermd te zijn tegen mazelen. Deze leeftijdsgroep heeft meestal de ziekte niet doorgemaakt én waren nog niet volledig gevaccineerd als kind.

Reisvaccinaties

Wanneer uw patiënt naar een land reist waar een mazelenuitbraak heerst, is het belangrijk om eerst zijn of haar vaccinatiestatus te controleren. Als de patiënt niet (volledig) beschermd is, adviseer dan vaccinatie en licht het belang daarvan toe.

• Ga na of de patiënt reist naar een land met mazelenuitbraak via Mazelen: landen met een uitbraak | Wanda (maandelijkse update)

• Controleer de vaccinatiestatus

• Zorg ervoor dat de vaccinatie up-to-date zijn (registreer in Vaccinnet)

• Als een baby tussen 6 en 12 maanden oud reist naar een land waar een mazelenuitbraak is, dan is aangewezen de baby vervroegd te vaccineren met het MMR-vaccin. Let op: een vervroegde vaccinatie beschermt kortstondig en hoort nog niet bij het basisvaccinatieschema. Na deze vaccinatie zal je baby alsnog 2 standaardvaccinaties nodig hebben.

Nagaan of iemand gevaccineerd is tegen mazelen

Sinds 2006 worden vaccinaties digitaal geregistreerd in een digitale databank.

• Zorgverleners kunnen dit nagaan in Vaccinnet

• Patiënten kunnen dit zelf controleren op Mijn Gezondheid of in hun vaccinatieboekje

Twijfel of iemand gevaccineerd is tegen mazelen

Wanneer er geen registraties teruggevonden worden van de toediening van de mazelenvaccins én de patiënt zelf weet ook of die gevaccineerd werd tegen mazelen, dan is het aangeraden om deze persoon twee keer te vaccineren (met één maand interval tussen beide vaccinaties).

Omdat zwangere vrouwen zonder bescherming tegen mazelen een verhoogd risico hebben op ernstige complicaties, is het belangrijk om je vaccinatiestatus te controleren en, indien nodig, in orde te brengen voordat je zwanger wordt.

Mazelenvaccinatie: niet tijdens zwangerschap

Tijdens de zwangerschap mag een vrouw niet gevaccineerd worden tegen mazelen. Bovendien wordt er aangeraden om gedurende één maand na de mazelenvaccinatie niet zwanger te worden.

Mazelenvaccinatie en religie

Het mazelenvaccin bevat varkensgelatine, dit vormt geen probleem voor wie de Islam belijdt. Het Netwerk Islamexperten legt hier uit waarom dit vaccin is toegelaten binnen de religie.

Het mazelenvaccin is gratis

• Gratis via Kind en Gezin of CLB
• Gratis via de arts die het bestelt via Vaccinnet, let op: de consultatie bij de arts wordt wel aangerekend
• Niet gratis wanneer de patiënt het vaccin zelf aankoopt via apotheek

Heeft uw patiënt (vermoedelijk) mazelen?

• Laat de patiënt, indien mogelijk, niet naar de praktijk komen
  • Dit is belangrijk om te vermijden dat andere personen besmet worden. Zeker personen die een hoger risico lopen op ernstige ziekte.
• Patiënten met mazelen dienen tot minstens 4 dagen na het begin van huiduitslag thuis te blijven

Wanneer een patiënt met (vermoeden van) mazelen naar de praktijk komt:

• Laat de patiënt een FFP2-masker opzetten
• Plaats de patiënt in een aparte ruimte, zeker niet in de wachtkamer
• De zorgverlener draagt persoonlijke beschermingsmiddelen voor aerogeen overdraagbare aandoeningen (o.a. FFP2-masker)
• Bij voorkeur wordt de patiënt onderzocht door een zorgverlener die immuniteit heeft tegen mazelen
• Gebruik de ruimte waar de patiënt heeft verbleven niet voor patiëntenzorg tot 2 uur na het consult en ventileer deze ruimte

Wat kan u doen ter preventie na blootstelling aan mazelen?

De Hoge Gezondheisraad (HGR) bracht op 26 juni 2025 een advies uit over het gebruik van immunoglobulinen als post-expositieprofylaxe (PEP) bij mazelen. De aanbevelingen die hieruit voortvloeien zijn gericht naar risicogroepen zoals jonge kinderen, zwangere vrouwen en immuungecompromitteerden.

Standaardaanpak na blootstelling mazelen (eerste 72u)

Vaccineren

• Wanneer mensen die onbeschermd zijn tegen mazelen werden blootgesteld aan mazelen. 

• Vaccineren binnen de 72u na blootstellin

• Niet bij contra-indicaties voor het vaccin!

Intraveneuze immunoglobinen (IVIG) toedienen

• Voor mensen die niet gevaccineerd mogen worden

• Vermindert het risico op ontwikkeling mazelen

• Tot 144u na blootstelling te geven

• Voldoende hoge dosis te geven (400mg/kg)

• Octagam™ 

Departement Zorg voorziet richtlijnen rond mazelen. Deze kan u raadplegen op hun website: Mazelen | Departement Zorg

Hieronder kan u deze ook downloaden:

Daarnaast werd ook mazelenfiche ontwikkeld waarin informatie rond mazelenvaccinatie gebundeld wordt voor zorgverleners.

Literatuur

• Cornelissen, L., Grammens, T., Leenen, S., Schirvel, C., Hutse, V., Demeester, R., Swennen, B., Asikainen, T., & Wyndham-Thomas, C. (2020). High number of hospitalisations and non-classical presentations: lessons learned from a measles outbreak in 2017, Belgium. Epidemiology and Infection, 148, e35. https://doi.org/10.1017/S0950268820000278
• Moss, W. J., & Griffin, D. E. (2024). What's going on with measles? Journal of Virology, 98(8), e00758-24. https://doi.org/10.1128/jvi.00758-24
• Nederlands Huisartsen Genootschap. (z.d.). Mazelen. Geraadpleegd op 24 december 2024, van https://www.nhg.org/praktijkvoering/infectieziekten/achtergrondinformatie-over-specifieke-infectieziekten/mazelen/
• Perry R et al, The Clinical Significance of Measles: A Review, The Journal of Infectious Diseases, Volume 189, Issue Supplement_1, May 2004, Pages S4–S16, https://doi.org/10.1086/377712
• Ramsay M et al, The epidemiology of measles in England and Wales: rationale for the 1994 national vaccination campaign. Commun Dis
• Schenk, J., Abrams, S., Litzroth, A., Cornelissen, L., Grammens, T., Theeten, H., & Hens, N. (2022). Identifying immunity gaps for measles using Belgian serial serology data. Vaccine, 40(26), 3676-3683. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2022.05.009 Rep CDR Rev. 1994 Nov 11;4(12):R141-6. PMID: 7529089 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7529089/
• Sciensano. (2023). Epidemiologische surveillance van mazelen (Morbillivirus) - 2023. Geraadpleegd op 24 december 2024, van https://www.sciensano.be/nl/biblio/epidemiologische-surveillance-van-mazelen-morbillivirus-2023
• Superior Health Council (of Belgium). Post-Exposure Prophylaxis (PEP) for Measles. Brussels: SHC; 2025. Report No. 9878
• World Health Organization. (2023). Eliminating measles and rubella in the WHO European Region. https://www.who.int/europe/publications/i/item/9789289060783
• World Health Organization. (2020). The immunological basis for immunization series: Module 7: Measles. Update 2020. Geneva: World Health Organization. (Immunological basis for immunization series; Module 7). Retrieved from https://www.who.int/publications/i/item/9789241516655

Relevante bronnen

• Gezondheid en wetenschap | Mazelen
• Alles over vaccineren | Mazelen
• Wanda | Landen met mazelenuitbraak
• Alles over vaccineren | Campagnematerialen