De patiënt staat centraal

Adviezen

• De patiënt wordt geïnformeerd over zijn gezondheid, behandelopties en risico’s.
• De patiënt wordt gestimuleerd om zelf de verantwoordelijkheid voor zijn eigen gezondheid op te nemen.
• De patiënt wordt actief betrokken bij beslissingen over zijn gezondheid.
• Bij complexe zorgsituaties wordt het beleid afgestemd op de doelen van de patiënt.
• De medewerkers van de praktijk houden rekening met de rechten, waarden en religieuze en culturele achtergrond van de patiënt.
• Er wordt samen met de patiënt naar een oplossing gezocht om de impact van communicatieproblemen op de kwaliteit van de zorg te beperken en veilige zorg te kunnen garanderen.

Beschrijving

Ter ondersteuning van de consultatie kunnen de zorgverleners gebruik maken van materiaal voor patiëntenvoorlichting. De mondeling overgebrachte informatie kan aangevuld worden met beeldmateriaal, een folder of verwijzing naar een betrouwbare website. De tool Interessante bronnen voor de patiënt bevat een niet-exhaustieve lijst met betrouwbare elektronische bronnen geschreven op maat van de patiënt In de wachtzaal kunnen patiënten ook geïnformeerd worden door posters, folders of een presentatie op een scherm.

Shared Decision Making is het proces waarbij de zorgverlener samen met de patiënt op zoek gaat naar een antwoord op zijn gezondheidsprobleem. Samen beslissen vereist mogelijk een aanpassing in de rol die een zorgverlener of een patiënt gewoon is om op te nemen. Het acroniem ICE (Ideas, Concerns, Expectations) is een hulpmiddel om de patiënt te stimuleren actief deel te nemen aan het beslissingsproces. Samen beslissen kan gefaciliteerd worden door gebruik te maken van een model zoals het Three-talk model of Shared Decision making van Elwyn Glyn (2017). In de eerste stap (Team talk) wordt uitgelegd dat de beslissing samen genomen kan worden en dat zorgverlener en de patiënt (en eventuele mantelzorgers) hierin een team vormen. In stap twee (Option talk) worden de verschillende opties besproken. Decision talk is de derde stap; hier wordt een beslissing gemaakt op basis van de voorkeuren.

Elwyn Glyn, 2017

In het geval van complexe zorgsituaties, zoals multimorbiditeit of chronische zieken met psychosociale problematiek, is Goal-Oriented Care te verkiezen boven Disease-Oriented Care. Bij Goal-Oriented Care wordt de zorg afgestemd op doelen die de patiënt in samenspraak met de zorgverlener opmaakt in plaats van op ziekte specifieke uitkomsten. Een goede afstemming tussen de patiënt en iedereen die bij zijn zorg betrokken is, is essentieel.

Sedert 2002 heeft België een wet die de rechten van de patiënt duidelijk omschrijft: 

• Ontvangen van een kwaliteitsvolle dienstverstrekking
• Vrij kiezen van de beroepsbeoefenaar
• Geïnformeerd worden over de eigen gezondheidstoestand
• Vrij toestemmen in een tussenkomst, met voorafgaande informatie
• Vernemen of de beroepsbeoefenaar verzekerd is en gemachtigd is om het beroep uit te oefenen
• Kunnen rekenen op een zorgvuldig bijgehouden patiëntendossier, met mogelijkheid tot inzage en afschrift
• Verzekerd zijn van de bescherming van zijn persoonlijke levenssfeer
• Neerleggen van een klacht bij een ombudsdienst

Cultuursensitieve zorg is zorg bieden met het bewustzijn dat de eigen normen en waarden niet voor iedereen gelden. Een nieuwe situatie wordt met een neutrale blik bekeken in plaats van onmiddellijk (negatief) beoordeeld.

Binnen de consultatie met patiënten met gehoor-, spraak- of taalproblemen kunnen hulpmiddelen gebruikt worden om de consultatie vlotter te laten verlopen en de kwaliteit van de zorg te waarborgen. Bij milde communicatieproblemen kunnen afbeeldingen en meertalige folders ter ondersteuning dienen. De tool Interessante bronnen voor de patiënt bevat websites met meertalige informatie en hulp bij communicatieproblemen.

Bij matig of ernstige communicatieproblemen en bij complexe zorgsituaties is de aanwezigheid van een tolk aangewezen. De praktijk kan kiezen uit een leek tolk die de patiënt zelf aanbrengt of een professionele tolk. In de tool interessante bronnen voor de huisarts zijn enkele tolkendiensten terug te vinden.

Reflectie

“De patiënt heeft tegenover de beroepsbeoefenaar recht op alle hem of haar betreffende informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de eigen gezondheidstoestand en de vermoedelijke evolutie ervan.” (Wet betreffende de rechten van de patiënt, 22 augustus 2002)

Slechts een beperkt deel van de gesproken informatieoverdracht wordt onthouden door de patiënt. Daarom is het raadzaam om de mondeling overgebrachte informatie aan te vullen met geschreven materiaal op papier of door verwijzing naar een betrouwbare website. Patiënten kunnen een begeleider meenemen naar de consultaties en zouden aangemoedigd kunnen worden om zelf notities te nemen van de consultatie.

“De patiënt heeft het recht om geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst van de beroepsbeoefenaar.” (Wet betreffende de rechten van de patiënt, 22 augustus 2002)

Patiëntenvoorlichting is een voorwaarde voor de geïnformeerde toestemming. Een verbeterde health literacy stimuleert patiënten tot het opnemen van de eigen verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid (patient empowerment). Dit verhoogt het zelfvertrouwen van de patiënt en bevordert de compliance van de patiënt wat resulteert in een betere controle van hun ziekte. Dit wil niet zeggen dat een patiënt verantwoordelijk gesteld kan worden voor slechte uitkomsten. Een goede relatie tussen zorgverlener en patiënt is essentieel voor een kwaliteitsvolle zorg en is gebaseerd op wederzijds respect.

Het bevragen van de ICE draagt bij tot een meer accurate diagnosestelling door de arts en tot een betere therapietrouw vanwege de patiënt. Shared Decision Making verhoogt ook de patiëntentevredenheid. Niet alle situaties lenen zich hiertoe. Bij urgenties bijvoorbeeld primeert de snelheid van handelen boven het samen beslissen. Alhoewel, dankzij een vooropgestelde wilsverklaring kan de patiënt ook meebeslissen in het beleid wanneer hij zelf niet meer in staat is zijn mening te uiten.

Richtlijnen voor specifieke ziekten kunnen niet zonder meer gebruikt worden bij patiënten met multimorbiditeit. Multimorbide patiënten worden vaak uitgesloten in onderzoeken waar de richtlijnen op gebaseerd zijn. Richtlijnen van verschillende aandoeningen kunnen elkaar ook tegenspreken. Bovendien wordt de compliance en de levenskwaliteit bevorderd wanneer de therapie afgestemd is op doelen uit het dagelijkse leven van de patiënt in plaats van op abstracte streefwaarden uit wetenschappelijk onderzoek. Het Chronic Care Model wordt verder toegelicht binnen Samenwerken met externen.

Bronnen

• Agentschap Integratie en Inburgering. (2021). Sociaal tolken en vertalen. [website]. Geraadpleegd op 14 januari 2021 via https://www.integratie-inburgering.be/nl/sociaal-tolken-en-vertalen
• De Maeseneer J. James Mackenzie Lecture. (2011). Multimorbidity, goal-oriented care, and equity. Br J Gen Pract. 2012 Jul; 62(600): e522–e524. Published online 2012 Jun 25. doi: 10.3399/bjgp12X652553
• De Maeseneer J, Boeckxstaens P. Pay-for-performance: beter niet aan beginnen? Minerva 2017 Volume 16 Nummer 4 Pagina 82-83.
• FOD volksgezondheid, veiligheid van voedselketen en leefmilieu: Interculturele bemiddeling op afstand (via videoconferentie). Geraadpleegd op 14/01/2021 van https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/organisatie-van-de-gezondheidszorg/kwaliteit-van-zorg/interculturele-bemiddeling-0 
• Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, Hoge Gezondheidsraad. (2021). Patiëntenrechten. [website]. Geraadpleegd op 16 januari 2021 via https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/zorg-voor-jezelf/patiententhemas/patientenrechten
• Gignon, M., Ganry, O., Jarde, O., & Manaouil, C. (2013). Finding a balance between patients' rights, responsibilities and obligations.Med. & L., 32, 319.Glyn E, Durand M.A, Song J, Aarts J, Barr P.J, Berger Z. et al. A three-talk model for shared decision making: multistage consultation process. BMJ. 2017 Nov 6;359:j4891. doi: 10.1136/bmj.j4891.
• Grouwels, D., Seuntjens, L., Vanden Bussche, P. (2008). Dokteren met kwaliteit. Antwerpen: Standaard Uitgeverij nv. Deel 8: Patiënten: partners in kwaliteit. 2008.
• Matthys J. Is het haalbaar om ideeën, bezorgdheden en verwachtingen van de patiënt te registreren in het dossier? Resultaten van een praktijkproject. Huisarts Nu oktober 2006; 35(8)
• NHG. (2018). Handleiding voor het opzetten van een kwaliteitssysteem in een huisartsenpraktijk versie juni 2018. Utrecht: NHG. 16: Patiëntgerichtheid. 2018
• NPA. (2015). Kwaliteitsnormen voor de Nederlandse huisartsenpraktijk. NHG-Praktijkaccreditering versie 2.1. Utrecht: NPA. Artikel 19: Patiëntenvoorlichting. 2015.
• The Royal Australian College of General Practitioners. Standards for general practices. 5th edn. East Melbourne, Vic: RACGP. Criterion C1.3 Informed patient decisions, criterion C2.1 Respectful and culturally appropriate care, criterion QI2.2 Safe and quality use of medicines. 2017.
• The Scottish Government. (2021). The 2018 General Medical Services contract in Scotland. Edinburgh: The Scottish Government. Chapter 6: Better care for patients. 2017.
• Belgisch Staatsblad (22 augustus 2002). Wet betreffende de rechten van de patiënt. [website]. Geraadpleegd op 5 augustus 2021 via http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&cn=2002082245&table_name=wet