Samen weten we meer
Epidemieën volgen we op door na te gaan hoeveel mensen zich ziek melden bij de huisarts. Maar die aanpak levert slechts een stuk van het hele plaatje op. Via Infectieradar willen onderzoekers virussen opsporen die zich vandaag nog heel vaak onder de radar verspreiden. Het project vraagt al haar deelnemers om wekelijks aan te geven of ze symptomen ervaren, en even belangrijk, te melden als ze niet ziek zijn. Deze data maken het mogelijk om de verspreiding van virussen zoals influenza, RSV en COVID-19 beter in beeld te brengen.
Infectieradar gaat deze week opnieuw van start voor het vierde jaar op rij al, en vraagt artsen om via een poster zichtbaarheid te creëeren voor het initiatief.
Wie herinnert zich nog de Grote Coronastudie? In maart 2020, toen ons land in lockdown ging om het oprukkende coronavirus een halt toe te roepen, werd iedere dinsdag een enquête gedeeld. Daarmee wilden onderzoekers aan UAntwerpen en UHasselt van zo veel mogelijk mensen horen of ze coronasymptomen hadden en welk effect de genomen maatregelen hadden op hun dagelijkse bezigheden en sociale contacten.
De allereerste editie van de enquête was meteen een schot in de roos. Tussen 12u ‘s middags en 20u ‘s avonds vulden meer dan een half miljoen Belgen de vragenlijst in. Een ongezien resultaat, dat de Grote Coronastudie meteen bombardeerde tot het grootste burgerwetenschapsproject in ons land ooit.
“Geweldig dat zoveel mensen even de tijd namen om de vragen in te vullen”, reageerde vaccinoloog Pierre Van Damme destijds. Hij ziet er een bewijs in dat veel mensen de coronacrisis serieus namen. “Door deel te nemen toonden ze hun betrokkenheid en uitten ze misschien ook wel hun bezorgdheid. Mensen willen dat er ook naar hen geluisterd wordt”, voegt Van Damme toe.
De macht van het getal
Hoewel het deelnemersveld van de Grote Coronastudie geen representatieve doorsnede vormde van de samenleving, leverde ze door het gigantische aantal antwoorden toch betrouwbare inzichten op over waar de grootste uitbraken waren en welke gevolgen de ingevoerde maatregelen hadden op bepaalde bevolkingsgroepen.
Dat is kennis die ook buiten tijden van crisis enorm nuttig is, zegt biostatisticus Niel Hens. “Ieder jaar maakt de griep zijn opwachting, of zien we golven van RSV-virusbesmettingen. Ook het coronavirus is nu een blijver. Met een vinger aan de pols kunnen we sneller en gerichter reageren op die dynamieken onder de bevolking.”
De modellen die Hens en zijn team ontwikkelden gidsten de experten en beleidsmakers doorheen de coronacrisis, maar staan of vallen natuurlijk met betrouwbare gegevens. Aan de hand van Infectieradar.be peilen ze sindsdien rechtstreeks bij burgers naar infectieziekteklachten. Die informatie wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek.
Ook voor wie niet ziek is
“Eén van de belangrijkste aspecten van Infectieradar.be is dat deelname niet beperkt is tot mensen die symptomen ervaren,” zegt Steven Van Gucht van Sciensano. “Sterker nog, het is juist essentieel dat we een goed zicht krijgen op wie geen enkel symptoom heeft en dus zeker niet ziek is. Dit helpt ons om een volledig beeld te krijgen van de gezondheidssituatie onder de bevolking.”
Zelfs met symptomen gaat lang niet iedereen naar de huisarts, weet Niel Hens. “Uit cijfers blijkt dat slechts één op de vijf personen met ziekte-symptomen hiervoor naar de huisarts gaat. Zeker wie slechts milde symptomen heeft, blijft een dagje uitzieken of werkt van thuis uit. Dat is volkomen normaal natuurlijk, onze eerstelijnszorg heeft al meer dan de handen vol. Maar het nadeel is natuurlijk dat we zo via statistieken vanuit de gezondheidszorg slechts zicht krijgen op een beperkte groep van mensen die daadwerkelijk besmet zijn met bijvoorbeeld griep of corona. Door met infectieradar.be te registreren wie gezond is, wie ziek is, of wie daartussen zit met enkel een hoestje of een paar dagen hoofdpijn, krijgen we een veel beter zicht op de virusverspreiding en waar uitbraken zich precies voordoen.”
Het is een van de belangrijkste verschillen tussen de traditionele opvolging door Sciensano en de vrijwillige gegevensverzameling via Infectieradar.be. De eerste is gebaseerd op meldingen van huisartsen, maar mist hierdoor een belangrijk deel van de gegevens.
Hoe betrouwbaar is een enquête?
Hens en zijn team legden de gegevens die ze de afgelopen jaren hebben verzameld, naast de data van Sciensano afkomstig van huisartsen en laboratoria. De resultaten tonen een eerste indicatie dat Infectieradar tot enkele dagen of weken eerder trends in gezondheidsklachten kan oppikken.
Hens: “Dat komt omdat mensen niet meteen bij milde symptomen naar de huisarts gaan, en sommigen zullen ook helemaal niet naar de huisarts gaan. Met Infectieradar hebben we dus een goede tool om de evolutie van infectieziekten vroegtijdig in kaart te brengen en zien we snel wat de huidige situatie in ons land is.”
Een belangrijke troef van een continue bevraging, maar er zijn een paar andere cruciale factoren die spelen, volgens de betrokken experten. “Ten eerste de steekproefgrootte”, aldus coördinator Lisa Hermans. “Een grotere steekproef verbetert de nauwkeurigheid van de bevindingen. Hoe meer mensen deelnemen, hoe beter de data het werkelijke beeld van virusverspreiding weergeeft.”
"Daarnaast is het belangrijk dat de deelnemers representatief zijn voor de gehele bevolking en verspreid zijn over heel België,” zegt Hermans. “Dat is belangrijk om bias of vertekening te vermijden. Infectieradar.be probeert dit te bereiken met een brede oproep om deel te nemen.”
Tenslotte helpen gegevens verzameld over een langere periode bij het identificeren van trends en patronen. “Dit kan waardevolle inzichten geven in hoe virussen zich door de tijd heen verspreiden.”
Heel het gezin
Infectieradar.be biedt de mogelijkheid om meerdere mensen onder één account te registreren. Dit is handig voor gezinnen, waarbij één persoon de gezondheidstoestand van alle gezinsleden kan bijhouden en rapporteren. Het maakt deelname eenvoudiger en zorgt ervoor dat er meer gegevens beschikbaar zijn voor analyse.
“We moedigen zeker aan om ook voor kinderen en ouderen gegevens in te geven, zodat we voor alle lagen van de bevolking een goed beeld kunnen vormen van de situatie.”
Vaak gestelde vragen:Wie kan deelnemen?Iedereen die in België woont en toegang heeft tot het internet kan zich aanmelden via Infectieradar.be. Hoe vaak moet ik mijn symptomen rapporteren?Iedere week krijg je een uitnodiging om door te geven of je de afgelopen 7 dagen bepaalde symptomen had. Het is ideaal om wekelijks je symptomen te rapporteren, ook als je geen symptomen hebt. Regelmaat helpt bij het opbouwen van een consistent en bruikbaar dataset. Hoe veel tijd gaat het mij kosten?De allereerste aanmelding neemt ongeveer vijf minuten in beslag. Daarna word je wekelijks een vragenlijst voorgelegd, die tussen de 30 seconden (als je geen klachten of symptomen te melden hebt) en een paar minuten (als je wel symptomen of klachten had) van je tijd neemt. Wat gebeurt er met mijn gegevens?De gegevens worden anoniem verzameld en geanalyseerd. Ze worden gebruikt om de volksgezondheid te monitoren en beleidsmakers te informeren. Op de site kunnen deelnemers de resultaten ook mee opvolgen. Wat met chronische symptomen?Een veelgestelde vraag is hoe om te gaan met chronische symptomen. Deelnemers worden wekelijks gevraagd om enkel nieuwe, veranderende symptomen te melden. Wat als ik op vakantie ben?Deelnemers die op vakantie zijn, kunnen hun status nog steeds rapporteren, want alles verloopt online. Lukt dit niet, en ontbreken de gegevens voor één of voor enkele weken, dan hoeft dit geen probleem te zijn, en pik je gewoon de draad weer op wanneer je terug bent. Kan ik deelnemen als ik zwanger ben?Ja, zwangere vrouwen kunnen deelnemen en hun symptomen rapporteren. Dit kan waardevolle gegevens opleveren over de impact van virussen bij zwangere vrouwen. Hoe lang loopt het onderzoek?Er is geen einddatum, maar je kan je deelname op elk moment stoppen door je uit te schrijven. Je kan je later steeds opnieuw registreren als je toch terug zou willen mee doen. |
Infectieradar is een samenwerking tussen UHasselt, UAntwerpen en Sciensano. Het project maakt deel uit van een Europese samenwerkingsverband, Influenza.net, en wordt mede-gefinancierd door de Europese Unie.
Op de website kan je - ook als je geen deelnemer bent - de actuele resultaten opvolgen en kijken hoeveel van de deelnemers typische griep- of COVID-19 klachten vertonen.
Twintig jaar geleden al lanceerden Nederlandse en Belgische onderzoekers de Grote Griepmeting met een gelijkaardige insteek. Met Infectieradar.be wordt deze draad opnieuw opgepikt, binnen een platform dat in verschillende Europese landen actief is en waarbij de data dus op grote schaal vergeleken kan worden.
Het team achter Infectieradar.be hoopt dat de pandemie iedereen meer bewust heeft gemaakt van het belang van dit soort monitoring. Af en toe lanceren de onderzoekers ook een gerichte, korte bevraging via het platform, bijvoorbeeld over boostervaccinaties.
“De tijd van de lockdowns en andere strenge maatregelen ligt gelukkig achter ons,” zegt Niel Hens, “maar we mogen ons niet in slaap laten wiegen. Dankzij de deelnemers van Infectieradar, of ze nu ziek zijn of - gelukkig in de meeste gevallen - kerngezond, krijgen we een veel gedetailleerder en meer betrouwbaar beeld van welke infectieziektes sluimeren of de kop op steken.”
Wil jij als huisarts ook mee het verschil maken? Hang deze affiche op in je praktijk.
Dr. Lisa Hermans
Doctor-navorser and Project manager
Data Science Institute (DSI)
I-BioStat
