Themadossier Vroegtijdige opsporing problematisch alcoholgebruik

Alcohol is een schadelijke stof, er is geen risicoloze grens. Alcohol drinken is een persoonlijke keuze. Wie geen risico wil lopen, drinkt beter geen alcohol. Voor wie ervoor kiest om alcohol te drinken, kan de richtlijn helpen om grenzen te bepalen:

• Drink nooit meer dan 10 eenheden alcohol per week (één eenheid =  één glas wijn, bier, ...)

• Beperk het aantal eenheden per gelegenheid.

• Drink enkele dagen in de week niet.

• Wil je geen risico lopen, dan drink je best geen alcohol. Hoe minder je drinkt, hoe kleiner het risico.

Bij signalen

• Psychische of sociale problemen
• Slaapproblemen
• Aanwezigheid van alcoholgeur of andere sterke geuren ter maskering
• Frequent gebruik van en verzoek om tranquillizers en hypnotica
• Klachten over moeheid, malaise, tremoren, hartkloppingen of overmatig transpireren en maag- en darmklachten, zoals refluxklachten en diarree
• Frequente spreekuurbezoeken en een wisselend, onduidelijk klachtenpatroon of onverklaarbare lichamelijke klachten
• Frequente bezoeken aan spoedeisende hulp (SEH)
• Collaps, black-outs, regelmatige ongevallen of fracturen
• Seksuele problemen
• Aanwijzingen voor huiselijk geweld
• Spider naevi (rode bultjes met daar omheen zichtbare bloedvaatjes) en/of een erythemateus en oedemateus (rood en gezwollen) gezicht
• Afwijkende bloedwaarden

(NHG, 2014) 

Niet alleen bij signalen

De WHO beveelt aan om breed te screenen. Wanneer er enkel gescreend wordt op het moment waarop signalen van problematisch gebruik worden opgepikt, missen we 2/3e van het riskant en schadelijk gebruik. Het is bijgevolg aangewezen om niet alleen bij signalen te screenen, maar om alle patiënten jaarlijks te screenen op hun alcoholgebruik.

Screeningstools voor volwassenen
 

Screeningstools voor adolescenten

Informatiefolder: Alcoholgebruik voor, tijdens en na zwangerschap

VAD | Folder voor patiënt : Wat met alcohol voor, tijdens en na de zwangerschap

Informatiefolder: Voordelen van minder alcohol

Website De Druglijn: Risico's van alcohol

De Druglijn | Risico's van alcohol

Website De Druglijn: Wat doet alcohol? Effecten

De Druglijn | Wat doet alcohol? Effecten

Korte interventies

Het is belangrijk om de patiënt steeds goed te informeren zodat de patiënt een geïnformeerde keuze kan maken.
Als patiënt zich niet wil laten helpen, dan kan je enkel een korte interventie toepassen of kort advies geven.

Doe een kortdurende interventie van 3 tot 15 minuten. Je kan dit onmiddellijk doen, of in een volgende consultatie:

1. Geef een kort advies, op een empathische en niet-veroordelende manier:
2. Bespreek de persoonlijke risico’s van schadelijk gebruik
3. Breng de nood aan verandering ter sprake
4. Geef aan wat de aanvaardbare hoeveelheden alcohol kunnen zijn. (Max. 10 glazen/week, niet bingedrinken en ook dagen niet drinken)
5. Laat weten dat het geven van dit kort advies in het (medisch) dossier wordt genoteerd.
6. Geef een folder mee met advies op maat van de cliënt.
7. Bevraag in een volgend consult of de cliënt iets deed met je advies.
8. Als de patiënt niets deed met je advies, overweeg dan een doorverwijzing naar de eerstelijnspsycholoog.

De eerste stap is om het vertrouwen van de patiënt te winnen om zijn/ haar verhaal te laten vertellen.  Het is belangrijk om op een niet-veroordelende manier te luisteren en het gesprek aan te gaan.   

Of een persoon een bepaald middel gaat gebruiken, en of hij daarna door dat gebruik in de problemen raakt, hangt af van een veelheid aan beïnvloedende factoren en de interactie daartussen. Deze factoren kunnen in drie grote groepen ingedeeld worden:

De drie M’s zijn in realiteit niet los te koppelen van elkaar. Ze beïnvloeden elkaar. Vaak gaat het niet om één oorzaak, maar om een samenhangend geheel van factoren.

De tweede stap is om concrete stressfactoren in kaart te brengen (sociale problemen, financiële problemen, ...) Die verschillende stressfactoren kunnen een trigger zijn voor herval.

1. Door de stressfactoren in kaart te brengen, wordt de bestaande situatie aanvaard.
2. Door de stressfactoren te delen, staat de patiënt er niet meer alleen voor.
3. Door de stressfactoren in kaart te brengen, kan de patiënt samen met de arts plannen maken om uit de situatie te raken.

Om de patiënt aan te moedigen om zijn/ haar plannen vol te houden, kan je de nadruk leggen op de voordelen ervan:

• De gezondheid van de patiënt zal verbeteren. Kies hiervoor gezondheidsitems die voor de patiënt relevant zijn (frequente verkoudheden, verminderde weerstand tegen ziektes, afnemende verstandelijke vaardigheden, chronisch agressief en impulsief gedrag, ...)
• Meer respect krijgen van omgeving
• Zelfcontrole
• Zelfrespect, zelfvertrouwen, fier zijn op jezelf als het lukt

Daarnaast kunnen de familieleden ook worden betrokken bij de plannen. De familieleden gaan ook meer begrip hebben als ze begrijpen waarom de patiënt verslaafd is geraakt.

Verder helpt het ook dat familieleden weten welke verwachtingen de patiënt heeft.

• Wat verwacht de andere van mij?
• Wat kan ik aan de andere bieden, binnen redelijke grenzen?
• Wat krijg ik terug als ik de verwachtingspatronen van de andere herken en tot uitvoering breng. 

• Netwerk voor de patiënt om op terug te vallen: Het is belangrijk dat de de patiënt een netwerk heeft om op terug te vallen. Ook als de therapie werkt.

• Vraag regelmatig na bij de patiënt of het lukt om vol te houden: De huisarts kan regelmatig navragen of de patiënt het kan volhouden, of het ondersteunende netwerk terug actiever moet zijn. 

• Verder afbouwen van voorgeschreven medicatie.

• Herval is mogelijk: Wanneer mensen proberen te stoppen met drinken gaat dit vaak gepaard met terugval (of herval). Dit is een onderdeel van het proces en kan de patiënt ook geruststellen, zodat hij/zij geen schuldgevoel ontwikkeld. Ook belangrijk dat familie/omgeving dit weet

• Doorverwijzen naar gespecialiseerde zorg: ambulant of residentieel.

LOK - Interdisciplinaire aanpak vroeginterventie alcohol

In deze interdisciplinaire LOK krijgt u een beeld over de rol van verschillende zorgverleners binnen de eerstelijn rond de preventie en vroeginterventie van alcoholproblemen. Aan de hand van filmpjes worden de rollen van verschillende zorgverleners verduidelijkt. Tijdens de LOK kunnen inzichten over de samenwerking gedeeld worden en kan een sociale kaart worden opgemaakt.

E-learning 'Alcohol, laten we erover praten' (FOD Volksgezondheid)

FOD Volksgezondheid ontwikkelde een e-learning 'Alcohol, laten we erover praten'. De e-learning behandelt volgende thema's: 

• Vroegdetectie, destigmatisering, houding en gemeenschappelijk kader
• Effecten en risico's van alcohol
• De gebruiker begeleiden (screening via AUDIT, medicamenteuze behandeling, ...)
• Doorverwijzen en samenwerken met een netwerk. 

Online vorming 'Productinfo: Alcohol' (VAD)

In deze vorming  wordt bespreken wat alcohol juist is, welke effecten het heeft op het lichaam en op de hersenen. Er wordt dieper ingegaan op de risico’s,  we staan stil bij de vraag ‘hoeveel is te veel?’ en belichten ook het omgaan met problemen. Ten slotte wordt belicht wat de Belgische wet zegt over alcohol. 

Online vorming 'het interventie-continuüm' (VAD)

In deze online vorming krijg je een zicht op de aanpak van middelengebruik, gamen en gokken via preventie, vroeginterventie en hulpverlening in Vlaanderen. Je leert wat de visie en doelstellingen zijn. Daarnaast krijg je beter zicht op wat de aanpak in de praktijk inhoudt.

Online vorming 'motivationele gespreksvoering' (VAD)

In deze online vorming maak je kennis met Motiverende gespreksvoering. Je krijgt meer inzicht in wat maakt dat mensen veranderen en wat motiverende gespreksvoering tot een effectieve gespreksstijl bij verandering maakt. 

Literatuur

• De Doncker et al. (2016). Dossier Alcohol. Vlaamse expertisecentrum Alcohol en andere drugs (VAD). 
• VAD (2023). Richtlijn voor alcoholgebruik. Geraadpleegd op 3 februari 2025. 
• VAD (september, 2023). FACTSHEET HULPVERLENING BIJ ALCOHOL- EN DRUGPROBLEMEN: DE TDI-REGISTRATIE IN VLAANDEREN. Geraadpleegd op 3 februari 2025.