Dit themadossier is een bundeling van alle relevante informatie met betrekking tot baarmoederhalskankerscreening, zoals het bevolkingsonderzoek, de wetenschappelijke onderbouwing, praktijkinstrumenten en materiaal voor patiënten.
Sinds 1 januari 2025 wordt de primaire HPV-screening in het Vlaamse screeningsprogramma voor baarmoederhalskanker toegepast. Lees alles hierover in dit themadossier.
Dit themadossier werd in samenwerking met het Centrum voor Kankeropsporing (CvKO) en Sciensano ontwikkeld.
Begrippen
In dit themadossier worden verschillende begrippen en afkortingen gebruikt. Via onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van hun betekenis en definities.
Begrip/afkorting | Definitie |
AIS | Adenocarcinoma in situ (AIS): een voorstadium van adenocarcinoom, een type kanker dat ontstaat in klierweefsel (Sciensano, 2025). |
AGC | Atypical Glandular Cells (AGC) betekent dat er atypische klierepitheelcellen van endometriale of endocervicale oorsprong werden gevonden (Ebpracticenet, 2011). |
ASC-H | Atypical Squamous Cells, Cannot Exclude High-grade squamous intraepithelial lesion (ASC-H). Dit betekent dat er abnormale cellen zijn gevonden in een uitstrijkje, maar dat het niet zeker is of deze cellen wijzen op een hooggradige intraepitheliale laesie (HSIL), een voorstadium van baarmoederhalskanker (Ebpracticenet, 2011). |
ASC-US | Atypical Squamous Cells of Undetermined Significance (ASC-US) betekent dat er abnormale cellen waarden gevonden bij een uitstrijkje van de baarmoederhals, maar dat het onduidelijk is of deze afwijking een voorstadium van kanker is of niet (Ebpracticenet, 2011). |
Co-testing | Co-testing, in de context van baarmoederhalskankerscreening, betekent het uitvoeren van zowel een HPV-test als een cytologietest op afgenomen staal. |
CvKO | Centrum voor KankerOpsporing (CvKO) Kankeropsporing is in Vlaanderen het expertisecentrum voor bevolkingsonderzoeken naar kanker. Ze zijn verantwoordelijk voor de uitvoering en de coördinatie van deze bevolkingsonderzoeken die georganiseerd worden door de Vlaamse overheid. Zij volgen de internationale ontwikkelingen op en doen wetenschappelijk onderzoek (CvKO, z.d.). |
Cytologie | Cytologie is een onderzoek waarbij, afname uitstrijkje, de cellen van e baarmoederhals worden onderzocht op afwijkingen. Dit onderzoek spoort baarmoederhalskanker en voorstadia daarvan vroegtijdig op. |
DES | Diiethylstilbestrol (DES): synthetisch oestrogeen dat tussen 1938 en 1971 werd voorgeschreven aan zwangere vrouwen om een miskraam te voorkomen. De dochters van de met DES behandelde vrouwen hebben een verhoogd risico op kankers, waaronder baarmoederhalskanker (Sciensano, 2025). |
HPV | Het humaan papillomavirus (HPV) is een verzamelnaam voor een groep virussen die de huid en slijmvliezen van de geslachtsdelen en de anus bij zowel mannen als vrouwen kunnen infecteren. Dit kan leiden tot wratachtige letsels. De besmetting gebeurt doorgaans via seksueel contact. Er zijn meer dan honderd varianten van HPV, maar slechts een beperkt aantal daarvan kan kanker veroorzaken (Gezondheid en Wetenschap, z.d.). |
HPV 16/18 + | Een positieve HPV 16/18 test betekent dat er een verhoogd risico is op baarmoederhalskanker, omdat deze types het meest geassocieerd worden met deze vorm van kanker (NHG, 2022). |
hr HPV non-16/18+ | Een hrHPV (hoogrisico HPV) non-16/18 positieve uitslag in een uitstrijkje betekent dat er een hoogrisico HPV type is gevonden, maar niet de types 16 of 18, die het meest geassocieerd worden met baarmoederhalskanker (RIVM, z.d.). |
hr HPV + | Hoogrisico humaan papillomavirus (hr HPV) is een HPV-soort die baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Als het staal hier positief op test (hr HPV +) dan wil dit zeggen dat deze HPV-soort gedetecteerd werd in het staal (NHG, z.d.). |
hr HPV - | Hoogrisico humaan papillomavirus (hr HPV) is een HPV-soort die baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Als het staal hier negatief op test (hr HPV -) dan wil dit zeggen dat deze HPV-soort niet gedetecteerd werd in het staal (NHG, z.d.). |
L-SIL | Low-grade Squamous Intraepithelial Lesio (L-SIL) duidt op aanwezigheid van lichtafwijkende cellen (Ebpracticenet, 2011). |
NILM | Negatief voor Intra-epitheliale Leasie of Maligniteit (NILM) betekent dat er geen afwijkende cellen werden gevonden die wijzen op (een voorstadium van) kanker (Ebpracticenet, 2011). |
Reflextest | Na een positieve primaire test in het kader van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker wordt aangeraden een zogenoemde reflextest uit te voeren. Daarbij wordt hetzelfde uitstrijkje met een andere methode verder onderzocht. Bijvoorbeeld: vrouwen tussen 30 en 64 jaar worden elke vijf jaar uitgenodigd voor een uitstrijkje. Op dat uitstrijkje wordt eerst een HPV-test uitgevoerd (=primaire test). Als die test positief blijkt te zijn, volgt automatisch een reflextest. Daarbij wordt op hetzelfde staal een cytologisch onderzoek gedaan, om te bekijken of er afwijkende cellen aanwezig zijn. Let op: Afhankelijk van situatie tot situatie is de reflextest een andere methodologie (HPV- of cytologietest). |
Query | Een ‘query’ is een zoekopdracht in het medisch dossier met als uitkomst een lijst van patiënten die aan bepaalde voorwaarden voldoen. Mits kwaliteitsvolle registratie is de statistiekmodule van het EMD een krachtige tool om specifieke patiëntengroepen vlot te identificeren (Domus Medica, z.d.). |
Praktijkinstrumenten voor de huisartsenpraktijk
SCREENINGSFLOW BAARMOEDERHALSKANKERSCREENINGSciensano ontwikkelde in de recente wetenschappelijke richtlijnen voor baarmoederhalskankerscreening (Abryn et al., 2025) flowcharts per doelgroep. Deze flowcharts geven u als huisarts een overzicht welk screeningsalgoritme u dient te volgen bij welke doelgroep. Hieronder kan u de verschillende flowcharts downloaden:
|
INFORMEERWanneer een patiënt in aanmerking komt voor het afnemen van een uitstrijkje is het belangrijk om na te gaan of uw patiënt goed geïnformeerd is waarom dit uitstrijkje wordt afgenomen en wat de voor- en nadelen zijn hierbij. Op die manier kan de patiënt een geïnformeerde keuze maken of zij wil deelnemen aan dit bevolkingsonderzoek of niet.
Ondersteunende tools bij het informeren: |
UITSTRIJKJE AFNEMENIn kader van het bevolkingsonderzoek wordt de doelgroep uitgenodigd om een uitstrijkje te laten nemen van hun baarmoederhals bij hun huisarts of gynaecoloog. Als huisarts neemt u het uitstrijkje bij uw patiënten af. Aandachtspunten hierbij:
Ondersteunende tools bij het afnemen van het uitstrijkje: |
SPREEK UW NIET GESCREENDE GMD-PATIËNTEN AANBijna 12% van de doelgroep liet nog nooit een uitstrijkje afnemen (CvKO, 2022). Als huisarts kan u via het gebruik van een query een lijst generen uit uw GMD van vrouwen die al lange tijd niet gescreend werden op baarmoederhalskanker. Op die manier krijgt u zicht op deze doelgroep en kan u bij gevolg hen informeren over en uitnodigen voor het afnemen van een uitstrijkje in functie van baarmoederhalskankerscreening.
CvKO stuurt ook vier keer per jaar een overzicht van uw GMD-patiënten met datum laatste deelname aan BVO baarmoederhalskanker en welke onderzoeksmethode werd toegepast op dat laatste staal (HPV of cytologie) via uw eheathbox. Gebruik dit overzicht om dit onderwerp in uw planning op te nemen bij deze patiënten en dit te bespreken met hen wanneer ze op consultatie komen. Daarnaast kunt u deze patiënten actief uitnodigen, informeren en ondersteunen bij de screening. Lees hier meer over op de webpagina van CvKO. |
WEBSITE BEVOLKINGSONDERZOEK IN 11 TALENCvkO biedt hun website, met informatie over de drie bevolkingsonderzoeken dikkedarmkanker, borstkanker en baarmoederhalskanker, in 11 verschillende talen aan. Informeer uw anderstalige patiënten hierover zodat zij de informatie over het bevolkingsonderzoek in hun moedertaal kunnen raadplegen. 
|
WACHTKAMERFILMPJE BVO BAARMOEDERHALSLKANKERSCREENINGHet CvKO ontwikkelde een kort filmpje zonder geluid over het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskankerscreening om af te spelen in de wachterkamer. |
Protocol
Het deeltje 'protocol' is in opmaak. Later hierover meer.
Patiënteninformatie
Hieronder wordt een bundeling gemaakt van brochures, websites en educatiematerialen voor patiënten. Deze kan u gebruiken en/of meegeven aan de patiënten om hen te informeren over baarmoederhalskankerscreening.
Website bevolkingsonderzoek baarmoederhalskankerscreening
- www.baarmoederhalskanker.bevolkingsonderzoek.be
- Ontwikkeld door CvKO
- Voorziet alle informatie over baarmoederhalskankerscreening voor patiënten
- In 11 verschillende talen beschikbaar
Animatiefilmpje hoe een uitstrijkje afnemen verloopt
- Verloop onderzoek | Baarmoederhalskanker
- Ontwikkeld door CvKO
- Stapsgewijze informatie over hoe de afname van een uitstrijkje verloopt
- Dit filmpje is in het Nederlands ingesproken, maar er zijn ondertitels voorzien in 11 verschillende talen
Waar vindt de patiënt de resultaten van dit bevolkingsonderzoek terug?
- Waar kan ik mijn persoonlijke gegevens over de bevolkingsonderzoeken terugvinden? | Baarmoederhalskanker
- Ontwikkeld door CvKO
- Deze webpagina voorziet aan de hand van foto's hoe de patiënt online de deelname en resultaten kan raadplegen
Informatiefolder voor 25- tot en met 29-jarigen
- Wat zit er in het uitnodigingspakket? | Baarmoederhalskanker
- Ontwikkeld door CvKO
- Ook in 11 verschillende talen beschikbaar
Informatiefolder voor 30- tot en met 64-jarigen
- Wat zit er in het uitnodigingspakket? | Baarmoederhalskanker
- Ontwikkeld door CvKO
- Ook in 11 verschillende talen beschikbaar
Vorming en opleiding
Wenst u zich te verdiepen in baarmoederhalskankerscreening in de huisartsenpraktijk? Onderstaand overzicht geeft alle opleidingen en vormingen weer over baarmoederhalskankerscreening.
Webinar nieuw HPV-screeningsbeleid en vaccinatie - 17 november 2024
De presentatie kan u hier downloaden:
Tips dossierbeheer
Nomenclatuur voor handelingen in kader van baarmoederhalskankerscreening
Vanaf 1 januari 2025 is er ook een extra nomenclatuurcode voor de afname van de wisser bij symptomen of hoogrisicogroepen naast de twee bestaande codes voor screening en opvolging. Deze kan u in onderstaande tabel terugvinden of op de website van het RIZIV.
| 1 | Screening | 114030-114041 |
| 2 | Follow-up: diagnostisch/therapeutisch | 114170-114181 |
| 3 | NIEUW: klinisch/diagnostisch + risicogroepen | 114192-114203 |
Indien er wordt getest buiten het reguliere testschema, bv. bij symptomen, bij hoogrisicogroepen of bij tijdelijk hoog risico, dan moet de voorschrijvende arts een notificatieformulier bezorgen aan de verzekeringsinstelling van de verzekerde.
Eigen bijdragen en supplementen:
Het Koninklijk Besluit van 24 oktober 2017 (BS 30/10/2017, numac 2017013750) bepaalt dat er geen supplementen in rekening worden gebracht voor medische diensten die worden verleend in het kader van georganiseerde screeningsprogramma's. Als onderdeel van primaire screening is het doel de eigen bijdrage (alleen voor het doktersconsult) te beperken om de drempel voor deelname zo laag mogelijk te houden.
Overgangsregeling:
Volgens de RIZIV/INAMI-nomenclatuur stappen alle verzekerden van 30 tot 64 jaar drie jaar na de laatste terugbetaalde test voor baarmoederhalskankerscreening in het nieuwe systeem. Ze hebben dan recht op een terugbetaalde HPV-test, die vanaf dat moment om de vijf jaar wordt herhaald.
Hoewel de nomenclatuur een HPV-test toestaat voor elke vrouw van 30-64 jaar na 3 jaar, ongeacht de vorige test (cytologie of HPV), willen de experts rekening houden met eerdere HPV-testresultaten. Dit betekent dat vrouwen met een eerder negatief reflex-HPV-testresultaat of een niet-terugbetaald negatief HPV-testresultaat (en normale cytologie) pas voor de volgende screeningsronde na 5 jaar geadviseerd moeten worden.
Cijfers
Voornaamste inzichten
De voornaamste inzichten uit de cijfers in 2023 (CvKO, 2023):
66,1% van de doelgroep werd gescreend
3 939 baarmoederhalskankers werden gevonden, waarvan 93,9% in stadium 0
7,5% van de uitstrijkjes is afwijkend
Bij 18,9% van de afwijkende uitstrijkjes volgt geen correct vervolgonderzoek
De totale dekking is voor de eerste maal hoger dan de gezondheidsdoelstelling van 65%, namelijk 66,1%
Er wordt een stijging waargenomen van het aandeel uitstrijkjes afgenomen door huisartsen.
Nieuwsgierig naar de dekkingsgraad in uw gemeente of eerstelijnszone?
CvKO biedt een online tool aan waarbij u kan nagaan welke dekkingsgraad voor baarmoederhalskankerscreening er is in uw gemeente of eerstelijnszone.
Neem hier een kijkje voor uw gemeente/eerstelijnszone.
Onderstaande Infographic geeft een weergave voor baarmoederhalskankerscreening in 2023 in Vlaanderen:
Literatuur en relevante bronnen
Literatuur
- Arbyn M, Haelens A, Desomer A, Verdoodt F, Thiry N, Francart J, Hanquet G, Robays J. Welke screening voor baarmoederhalskanker? – Synthese. Health Technology Assessment (HTA). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE). 2015. KCE Reports 238As. D/2015/10.273/14
- IARC Handbooks of Cancer Prevention - Cervical Cancer Screening Volume 18
- Serrano, B., Ibáñez, R., Robles, C., Peremiquel-Trillas, P., De Sanjosé, S., & Bruni, L. (2022). Worldwide use of HPV self-sampling for cervical cancer screening. Preventive medicine, 154, 106900.
- World Health Organization. (2021). WHO Guideline for Screening and Treatment of Cervical Pre-cancer Lesions for Cervical Cancer Prevention: web annex A: syntheses of evidence. In WHO guideline for screening and treatment of cervical pre-cancer lesions for cervical cancer prevention: web annex A: syntheses of evidence.
Nuttige bronnen
NIEUW: Nieuw screeningsbeleid baarmoederhalskankerscreening
Sinds 1 januari 2025 is de primaire screening voor baarmoederhalskankerscreening voor vrouwen vanaf 30 jaar tot en met 64 jaar gewijzigd naar een vijfjaarlijkse primaire HPV test. Deze beslissing is gebaseerd op beschikbaar wetenschappelijk bewijs, variërend van het KCE-rapport uit 2015 KCE Reports 238As) tot zeer recente analyses uitgevoerd door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC). HPV screening is effectiever aan een lagere kost.
Onder leiding van Sciensano werd een bundeling gemaakt met (praktische) handvaten over de veranderingen in het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskankerscreening ingaande op 1 januari 2025. Hieronder kan u dit raadplegen:
Nieuw screeningsbeleid bevolkingsonderzoek baarmoederhalskankerscreening sinds 1 januari 2025Wat is er precies veranderd? Wat is er veranderd voor de huisarts? Wat is er veranderd voor de patiënt? Vanwaar komen deze veranderingen? Al deze vragen worden beantwoord op deze aparte webpagina rond het nieuwe screeningsbeleid voor baarmoederhalskankerscreening.
Klik hier om naar de webpagina over het nieuwe screeningsbeleid te gaan. |
Herziening richtlijn baarmoederhalskankerscreening
De recente verandering in dit bevolkingsonderzoek (vanaf 1/1/2025), waarbij vrouwen van 30 tot en met 64 jaar primair gescreend worden via een HPV-test, en niet langer via cytologie, bevestigt de nood aan herziening van deze richtlijn.
Omdat het ontwikkeltraject van richtlijnen een grote investering van tijd en middelen vergt, kan Domus Medica momenteel geen richtlijnen in eigen beheer herzien. Bijgevolg werkt Domus Medica nauw samen met WOREL (Werkgroep Ontwikkeling Richtlijnen Eerste Lijn) die in 2022-2023 een onderhoudsplan heeft opgesteld, waarin de herziening van de richtlijn baarmoederhalskankerscreening is ingekanteld. Zodra meer duidelijkheid bestaat over de timing van deze herziening, wordt dit gecommuniceerd.