Seksuele gezondheid

Seksuele gezondheid neemt in de gezondheidszorg steeds meer een centrale plaats in. Patiënten vinden vaker hun weg naar de huisarts om een seksuele problematiek te bespreken. Als huisarts ben je de meest vertrouwde zorgverlener en heb je een unieke kans om met patiënten hun seksuele gezondheid te bespreken en te bevorderen. De moderne definitie van seksuele gezondheid omvat niet alleen de afwezigheid van ziekte, maar ook het streven naar een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit.  

Praten over seksuele gezondheid met uw patiënt is niet makkelijk. Tegelijk weten we uit onderzoek dat patiënten eigenlijk verwachten dat de arts hun vragen stelt over hun seksuele gezondheid. ¹

Domus Medica werkte samen met Sensoa en de Vlaamse vereniging van Seksuologen de gespreksmethodiek ‘Onder vier ogen’ uit, om als arts seksuele gezondheid zelf ter sprake te brengen. De stappen bouwen verder op gekende vaardigheden en passen binnen het korte tijdsbestek van een consultatie.  

In deze LOK leert u werken met de Onder Vier Ogen methode:

1. Breng seksuele gezondheid zelf ter sprake
2. Stimuleer de cliënt om zijn verhaal te vertellen
3. Vat samen wat de cliënt vertelt
4. Formuleer een aanbod

Om meer te weten te komen over hoe je relaties en seks bespreekbaar maakt met patiënten, kan je de LOK 'onder 4 ogen' aanvragen. Tijdens deze LOK worden concrete voorbeelden en handige tips gegeven om de seksuele gezondheid aan te kaarten en af te ronden binnen het realistisch tijdsbestek van een huisartsenconsult. Een huisarts én een seksuoloog geven deze vorming in duo. 

Vraag deze LOK-sessie aan

Mini-webinar: Hoe maakt u seksuele gezondheid bespreekbaar als huisarts?

In deze mini-webinar (13 min) komen gesprekstechnieken, handvaten en doorverwijsadressen aan bod. Deze mini-webinar kwam tot stand door een samenwerking van het Vlaams Instituut Gezond Leven en Sensoa.  

Bekijk deze miniwebinar

Seksueel en intrafamiliaal geweld vormen een belangrijk volksgezondheidsprobleem wereldwijd. Het Nationaal Actieplan ter Bestrijding van alle Vormen van Gendergerelateerd Geweld pleit voor een holistische opvang van slachtoffers van intrafamiliaal en seksueel geweld. Huisartsen spelen hierin een cruciale rol zowel op korte als op lange termijn. Niettemin hebben huisartsen slechts beperkte kennis van, ervaring met en vaardigheden in de aanpak van intrafamiliaal en seksueel geweld. 

Praktische richtlijn aanpak geweld

Om huisartsen te ondersteunen in de aanpak van seksueel en intrafamiliaal geweld ontwikkelde het International Centre for Reproductive Health aan de Universiteit Gent een praktische richtlijn. Deze richtlijn kwam tot stand na een nationaal onderzoek bij huisartsen en nazicht van bestaande literatuur in opdracht van de FOD Volksgezondheid. In deze richtlijn vindt u waardevolle inzichten en concrete handvatten voor hulpverleners en instanties in de eerstelijnszorg, met als doel het vergroten van de effectiviteit en gevoeligheid bij het omgaan met deze complexe en gevoelige thematiek

Uit onderzoek blijkt dat huisartsen te weinig aandacht hebben voor het bevragen van contra-indicaties en het bespreken van omstandigheden waarin hormonale anticonceptie minder werkzaam is ²

Anticonceptie gebruiken is een persoonlijke keuze die beïnvloed kan worden door een scala aan medische, seksuele en individuele voorkeuren. Vrouwen en koppels overwegen verschillende factoren bij het kiezen van een anticonceptiemethode die het beste bij hun behoeften past. Deze aspecten omvatten betrouwbaarheid, gebruiksgemak, hormoonblootstelling, bloedverlies, bescherming tegen SOI's en seksuele, kostprijs, gynaecologische en andere relevante overwegingen. Daarnaast kunnen er bijwerkingen optreden zoals acne, migraine en depressie, ook een rol. De huisarts begeleidt patiënten tijdens dit proces van besluitvorming, waarbij hun expertise en begrip bijdragen aan het welzijn van de patiënten. Een duidelijk overzicht van de verschillende anticonceptiemiddelen, inclusief prijs en betrouwbaarheidsindicatie kan ondersteuning bieden bij het gesprek.  

Het is van groot belang dat je als huisarts de bijwerkingen en absolute contra-indicaties, zoals trombose, en de relatieve contra-indicaties, zoals BMI, zorgvuldig bevraagt. Daarnaast dien je de omstandigheden te bespreken waarin hormonale anticonceptie minder effectief kan zijn, zoals bij braken en diarree. 

Richtlijn en steekkaart

Domus Medica ontwikkelde in 2012 een richtlijn rond hormonale anticonceptie, met bijhorende steekkaart. In 2019 werd een opvolgrapport opgesteld. 

Noodanticonceptie

Noodanticonceptie is een onderwerp dat vaak om een snelle, begripvolle en doordachte benadering vraagt. Het verstrekken van noodanticonceptie gaat verder dan het fysieke aspect; het omvat ook emotionele en psychologische ondersteuning. Omdat men heeft vastgesteld dat de aanbevelingen inzake noodanticonceptie in België niet uniform waren, hebben verschillende wetenschappelijke instanties en beroepsorganisaties van eerstelijnszorgverleners samengewerkt om een consensus voor te stellen over het te volgen beleid in situaties waar noodanticonceptie aangewezen is. Deze consensus werd door CEBAM gevalideerd en geeft een antwoord op welke vorm van noodanticonceptie gebruiken en hoe de hormonale anticonceptie herstarten of voortzetten? Er werd ook een stroomdiagram opgesteld voor de keuze van noodanticonceptie:  

• Bij vrouwen die géén hormonale anticonceptie gebruiken 

• Bij het vergeten van een hormonale anticonceptie (oestroprogestatieve associaties of systemische progestageen-bevattende anticonceptie). 

Ongewenste zwangerschap

De keuzehulp ongepland zwanger van Fara vzw geeft patiënten informatie die kunnen helpen in het maken van beslissingen gedurende de eerste momenten van paniek. Daarnaast heeft Fara VZW enkele aandachtspunten geïdentificeerd waar hulpverleners op kunnen letten tijdens het begeleiden van iemand bij ongewenste zwangerschap en na een abortus. 

Seksueel overdraagbare infecties (SOI)

In België constateren we een stijgende tendens in het aantal gevallen van seksueel overdraagbare infecties (SOI) zoals chlamydia, gonorroe en syfilis. Deze infecties manifesteren zich frequent zonder merkbare symptomen. Daarnaast bestaat het gevaar van complicaties met ernstige implicaties, zoals PID, EUG (extra-uteriene graviditeit), tubaire infertiliteit, verminderde beweeglijkheid van sperma en eveneens een risico op overdracht tijdens de bevalling. 

Om de huisarts te ondersteunen en aan te moedigen het onderwerp ter sprake te brengen en meer opportunistisch te gaan screenen naar SOI’s, werd in samenwerking met het Departement Zorg een themadossier seksueel overdraagbare infecties ontwikkeld dat de huisarts kan ondersteunen en aanmoedigen om het onderwerp ter sprake te brengen. Verder werd er ook door het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) een interactieve tool ontwikkeld om u te begeleiden bij consultaties over seksuele gezondheid en de aanpak van SOI’s in de eerste lijn en zijn er richtlijnen aanwezig in de BAPCOC-gids rond antibiotica gebruik voor de behandeling van SOI’s.  

In juni 2022 publiceerde Kom op tegen Kanker een onderzoeksrapport waarin de resultaten van een online enquête onder kankerpatiënten en hun partners werden gebundeld. Dit rapport richtte zich op de ervaringen van deze groep met de communicatie van zorgverleners over seksualiteit en de kwaliteit van zorg voor hun seksuele zorgen en klachten. Op basis van de bevindingen formuleerden ze de volgende aanbevelingen voor zorgverleners en beleidsmakers:

1. Zorgverleners moeten actief communiceren over de impact van behandelingen op seksualiteit, herhaaldelijk vragen naar ervaringen en betrokkenheid tonen.
2. Patiënten moeten gedegen informatie ontvangen over behandelingseffecten op levenskwaliteit, inclusief seksualiteit, voor geïnformeerde beslissingen.
3. Face-to-facegesprekken zijn de beste manier om het onderwerp te bespreken, met ondersteuning van praktische hulpmiddelen zoals de O4O methode van Sensoa.
4. Gebruik praktische tools zoals specifieke folders en websites om seksuele klachten te bespreken, en normaliseer het onderwerp met visuele hulpmiddelen zoals affiches en vragenlijsten als standaardzorg.

Partners binnen de seksuele en reproductieve gezondheid

• Zanzu faciliteert gesprekken rond seksualiteit met anderstaligen. Nederlandstalige informatie kan worden vertaald en voorgelezen in 13 verschillende talen.  
• De LUNA abortuscentra bieden medische en psychosociale begeleiding aan elke zwangere vrouw die een zwangerschapsafbreking overweegt. Zij streven voor het recht voor iedereen op veilige, toegankelijke en betaalbare abortushulpverlening. De LUNA centra waarborgen het zelfbeschikkingsrecht van elk individu om al dan niet een kind te krijgen, zonder onderscheid op basis van afkomst, leeftijd en religieuze en filosofische overtuiging. 
• Fara vzw, biedt steun aan voor degenen die zich onverwacht in een zwangerschapssituatie bevinden. Indien er verwarring heerst na een prenatale diagnose, of indien er worstelingen zijn met een eerder genomen beslissing, staat Fara klaar om patiënten als vrouwen, mannen, koppels en zelfs professionals die betrokken zijn bij dergelijke vraagstukken, bij te staan. De organisatie stelt een luisterend oor ter beschikking en voorziet in professionele begeleiding om hen te begeleiden bij hun situatie. 
• Het kinderwensexpertisenetwerk dat (toekomstige) ouders, grootouders, opvoeders … informeert en ondersteunt in alles rond de kinderwens waarbij het (toekomstig) kind steeds centraal staat.  
• De Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG) bieden allesomvattende zorg aan slachtoffers van seksueel geweld en advies aan hun steunfiguren. Deze zorg wordt aangeboden onder één dak door een speciaal opgeleid team.
• Violett biedt informatie, advies en hulp, specifiek voor sekswerkers, en in heel Vlaanderen. 
• Aditi is een advies- en informatiecentrum waar personen met een fysieke en mentale beperking, kwetsbare senioren en personen met een psychische kwetsbaarheid evenals het netwerk (familie, zorgprofessionelen, begeleiders, ...) terecht kunnen met al hun vragen over seksualiteit en handicap en/of seksualiteit en ouderen. 

LGBTQI+ partners 

• Themadossier rond LGBTQI+ sensitief handelen 

• Çavaria – koepelorganisatie voor LGBTQI+ verenigingen en belangenverdediger LGBTQI+ personen  

• Lumi – anonieme info- en hulplijn voor vragen over gender, sekse en seksuele diversiteit 

• KLIQ is het advies- en vormingscentrum van çavaria dat werkt rond gender- en seksuele diversiteit. Je kan bij ons terecht voor vormingen, trajectbegeleiding en webinars rond het LGBTI+ thema. 

• Transgender Infopunt – expertisecentrum en info- en onthaallijn voor de thema’s transgender en genderdiversiteit   

• Intersekse Vlaanderen - vereniging voor intersekse personen   

1. Sexpert: basisgegevens van de survey naar seksuele gezondheid in Vlaanderen; Ann Buysse (UGent) , Paul Enzlin, John Lievens (UGent) , Guy T'Sjoen (UGent) , Mieke Van Houtte (UGent) , Hans Vermeersch (UGent) , Alexis Dewaele (UGent) , Maya Caen (UGent) , Els Elaut (UGent) , Katrien Vermeire, et al. (2013)

2. Peremans L, van Leeuwen E, Delvaux N, Keppens K, Yilkilkan H. Richtlijn voor goede medische praktijkvoering: Hormonale anticonceptie. Huisarts Nu 2012;41:S1-S32.