Richtlijnen
Richtlijnen voor goede medische praktijk zijn richtinggevend als ondersteuning en bieden een houvast bij het nemen van diagnostische of therapeutische beslissingen in de eerste lijn. Zij vatten voor de zorgverlener in de eerste lijn samen wat voor de gemiddelde patiënt het beste beleid is.
Partiële herziening richtlijn chronisch hartfalen (2024)
De partiële herziening (2024) van de richtlijn chronisch hartfalen is beschikbaar.
De bijhorende steekkaarten kan u hieronder raadplegen:
Steekkaart: diagnose en behandeling van chronisch hartfalen
Steekkaart: opvolging van chronisch hartfalen
De verkorte versie kan u hieronder raadplegen:
- De volledige versie van deze richtlijn is beschikbaar via de website van WOREL (Werkgroep Ontwikkeling Richtlijnen Eerste Lijn).
Deze partiële herziening focust op:
- de behandeling van patiënten met chronisch hartfalen (medicamenteus en niet-medicamenteus)
- de multidisciplinaire revalidatie en opvolging van patiënten met chronisch hartfalen (inclusief type hartrevalidatie)
- de verwijzing van patiënten met chronisch hartfalen en opstart van palliatieve zorg
Specifieke klinische vragen die in deze richtlijn aan bod komen zijn:
- Hoe gebeuren de diagnose en de oppuntstelling van hartfalen?
- Welke zelfmanagementondersteuning en zelfzorgondersteuning is aanbevolen bij patiënten met chronisch hartfalen?
- Welke medicamenteuze behandeling is (niet) aanbevolen bij patiënten met chronisch hartfalen?
- Welke opvolging is aanbevolen bij patiënten met chronisch hartfalen na de opstart van de medicatie?
- Welke opvolging en behandeling zijn aanbevolen bij patiënten met ijzerdeficiëntie met en zonder anemie?
- Welke multidisciplinaire zorg is aanbevolen bij patiënten met chronisch hartfalen?
- Welke (hart)revalidatie is aanbevolen bij patiënten met chronisch hartfalen?
- Wanneer is verwijzing en palliatieve zorg van patiënten met chronisch hartfalen aanbevolen?
Voor de aanbevelingen verwijzen we naar de richtlijn zelf (zie hoger).
Pallialine-richtlijn Palliatieve zorg bij patiënten met hartfalen
De Pallialine-richtlijn (2024) over palliatieve zorg voor patiënten met hartfalen is beschikbaar.
De bijhorende steekkaart kan u raadplegen via:
Steekkaart: Palliatieve zorg voor patiënten met hartfalen
De verkorte versie kan u hieronder raadplegen:
- De volledige versie van deze richtlijn is beschikbaar via de website van WOREL (Werkgroep Ontwikkeling Richtlijnen Eerste Lijn).
Deze Pallialine-richtlijn focust op:
- triggermomenten voor palliatieve zorg
- vroegtijdige zorgplanning (VZP)
- behandeling van palliatieve en terminale patiënten bij hartfalen
- deactivatie van de defibrillator-functie van een hartimplantaat
Specifieke klinische vragen die in deze richtlijn aan bod komen zijn:
Wanneer start de palliatieve fase voor patiënten met hartfalen?
Wat houdt vroegtijdige zorgplanning specifiek in voor patiënten met hartfalen?
Waaruit bestaat de behandeling van dyspnoe bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Waaruit bestaat de behandeling van oedeem bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Waaruit bestaat de behandeling van angst bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Is het zinvol om behandeling met beta-blokkers, MRA en RAAS-remmers te behouden of af te bouwen bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Is het zinvol om behandeling met diuretica te behouden of af te bouwen bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Wanneer wordt de defibrillator-functie van een hartimplantaat uitgeschakeld bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Wanneer is zuurstoftherapie zinvol bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Wanneer is kinesitherapie zinvol bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Wanneer is vocht- en zoutrestrictie zinvol bij palliatieve/terminale patiënten met hartfalen?
Voor de aanbevelingen verwijzen we naar de richtlijn zelf (zie hoger).
Zorgpad hartfalen
Een nieuw online multidisciplinair zorgpad hartfalen voor België.
Om huisartsen en andere zorgverleners de nodige informatie en praktische aandachtspunten te geven en om een aanzet te geven tot structurering van de opvolging van patiënten met hartfalen, werd een multidisciplinair zorgpad ontwikkeld. Dit is nu beschikbaar op een online platform: www.zorgpadhartfalen.be , beschikbaar in het Nederlands, Frans en Engels. Deze website zal regelmatig geactualiseerd worden.
Als huisarts kan u via een specifieke pagina voor huisartsen op deze website ondersteuning vinden bij uw dagelijkse:
Diagnostiek bij patiënten met kortademigheid.
Behandeling en titratie van de dosis van de geneesmiddelen voor hartfalen.
Aandachtspunten bij bloedafnames en opvolging van klinische parameters.
Organisatie van de opvolging van deze patiënten.
Adviezen aan de patiënten en hun omgeving omtrent waarop te letten, wat te doen, wat de geneesmiddelen doen en hoe te leven met hartfalen.
Streven naar up-to-date blijven.
Dit online platform is ontstaan vanuit het transmuraal zorgpad hartfalen in Zuid- en Midden West-Vlaanderen vanuit AZ Groeninge, Kortrijk (Dr. David Derthoo), gestart in mei 2017, en in samenwerking met de Belgische Werkgroep hartfalen (BWGHF)
Educatiemateriaal
Patiënten met hartfalen willen meer inzicht in hun aandoening en informatie over hun behandeling en medicatie. Ze hebben een duidelijke uitleg nodig over de symptomen en alarmtekens, alsook over de psychosociale gevolgen van hartfalen. Herhaling en educatie op maat zijn daarnaast essentieel om therapietrouw en zelfmanagement te bevorderen.
In samenwerking met UAntwerpen, Thomas More, Heartsconnect, Wit Gele kruis en Domus Medica werd educatiemateriaal voor de patiënt en de zorgverlener ontworpen dat de implementatie van de richtlijn ondersteunt.
Een ‘hartfaleneducatieboekje’ dat patiënten informeert over hun aandoening en wat het betekent om te leven met hartfalen.
Een ‘hartfalendagboekje’ dat patiënten helpt bij de dagelijkse opvolging van parameters (gewicht, bloeddruk en hartslag). Patiënten noteren hier ook de gegevens van hun zorgteam en de afspraken in verband met de opvolging van hun aandoening.
Een digitaal ‘hartfalendraaiboek’ dat de zorgverlener en patiënt samen kunnen doornemen als leidraad bij een hartfaleneducatieconsult. Hieronder kan u twee draaiboeken terugvinden (één voor de zorgverlener en één voor de patiënt), deze kan u gelijktijdig samen met de patiënt doornemen.
Leden kunnen van het educatiemateriaal extra exemplaren bestellen via vragen@domusmedica.be (gratis ophalen of enkel verzendkosten). Niet-leden betalen naast verzendkosten ook een administratiekost.
MFO hartfalen
Lokaal een Medisch-Farmaceutisch Overleg (MFO) organiseren is een goede manier om de samenwerking tussen huisarts en apotheker te verbeteren. Er is een MFO pakket rond het optimaliseren van de behandeling bij hartfalen uitgewerkt, deze kan u hier terugvinden.
Daarnaast is er binnen het MFO een e-learning ontwikkeld voor huisartsen en apothekers rond de behandeling van hartfalen. Deze is toegankelijk via deze link.
Definities
Alle onderstaande definities komen uit de vernieuwde richtlijn.
Asymptomatische linkerventrikeldisfunctie:
Hartfalen moet worden onderscheiden van asymptomatische linkerventrikeldisfunctie, die een subklinische voorloper is van hartfalen. Zo kunnen patiënten na een hartinfarct linkerventrikeldisfunctie vertonen, zonder tekenen of symptomen van hartfalen.
Echocardiografie:
Onder echocardiografie worden verschillende ultrasone hartonderzoeken begrepen: pulserende en continue golf Doppler, kleuren Doppler en Tissue Doppler Imaging (TDI). Echocardiografie wordt in alle recente richtlijnen beschreven als het meest nuttige diagnostische onderzoek om patiënten met hartfalen te evalueren. Hiermee kan worden nagegaan of de linkerventrikelejectiefractie bewaard of gedaald is, of de structuur van het linkerventrikel normaal of abnormaal is, en of andere structurele afwijkingen aanwezig zijn (klep, pericard, ventrikel).
‘Foundational therapy’ en ‘rapid sequencing’:
De term ‘Foundational therapy’ verwijst naar de belangrijkste levensreddende medicamenteuze aanpak die de basis vormt van de behandeling van patiënten met HFrEF.
Rapid sequencing’ is het opstarten en optitreren van de ‘foundational therapy’ binnen 4 weken.
Een Nederlandse vertaling van deze termen is nog niet ingeburgerd. Daarom gebruiken we doorheen de richtlijn deze Engelstalige termen.
Indeling van hartfalen volgens ejectiefractie:
Conform internationale consensus deelt men hartfalen onder in 3 categorieën, nl. volgens de ejectiefractie:
- HFpEF: hartfalen met bewaarde ejectiefractie (preserved EF - EF≥50%);
- HFmrEF: hartfalen met licht verminderde ejectiefractie (mildly reduced EF – EF tussen 41-49%);
- HFrEF: hartfalen met verminderde ejectiefractie (reduced EF - EF≤40%).
Dit onderscheid is belangrijk omdat het de therapiekeuze bepaalt. Gehospitaliseerde patiënten met chronisch hartfalen blijken in 50 tot 60% van de gevallen een verminderde ejectiefractie te hebben. In de eerste lijn ligt dat aantal lager, vermoedelijk rond de 20%. Hartfalen met bewaarde ejectiefractie komt meer voor bij de oudere populatie met hartfalen en dus ook in de eerste lijn.
Natriuretische peptiden:
Natriuretische peptiden worden aangemaakt in het hart en komen bij toenemende wandspanning in de bloedsomloop terecht. In de klinische praktijk worden natriuretische peptiden (BNP en NTproBNP) gebruikt in de diagnostiek van hartfalen. De waarde van de bepaling van natriuretische peptiden, die in België nog steeds niet wordt terugbetaald, werd in onderzoek gevalideerd.
The New York Heart Association Classification (NYHA-klassen):
De ernst van de symptomen van hartfalen kunnen worden beoordeeld aan de hand van scores. De meest gebruikte score in België voor hartfalen is die van de New York Heart Association (NYHA). De NYHA-klassen kunnen nuttig zijn om de behandeling aan te sturen. Er zijn 4 klassen:
- NYHA I: geen beperking van het inspanningsvermogen: normale lichaamsbeweging veroorzaakt geen overmatige vermoeidheid, palpitaties of dyspneu.
- NYHA II: enige beperking van het inspanningsvermogen: in rust zijn er geen klachten, maar normale fysieke inspanning veroorzaakt overmatige vermoeidheid, palpitaties of dyspneu.
- NYHA III: ernstige beperking van het inspanningsvermogen: in rust zijn er geen of weinig klachten, maar lichte fysieke inspanning veroorzaakt overmatige vermoeidheid, palpitaties of dyspneu.
- NYHA IV: geen enkele lichamelijke inspanning mogelijk zonder klachten en zelfs in rust kunnen klachten aanwezig zijn.
Zelfzorg en zelfmanagement:
Zelfzorg en zelfmanagement zijn niet dezelfde concepten:
- Zelfzorg is het vermogen van patiënten om dankzij bewustheid, zelfcontrole en zelfredzaamheid voor zichzelf te zorgen met als doel een optimale gezondheid en welzijn te bereiken, te behouden of te bevorderen. Bij zelfzorg staat de zorg van de individu voor de eigen gezondheid in het algemeen op de voorgrond.
- Zelfmanagement is de actieve deelname van patiënten aan de dagelijkse verzorging van de symptomen van hun aandoening(en) en aan hun medische behandelingen, alsook het behoud van de algemene gezondheid en het voorkomen van de progressie van hun aandoening(en). Bij zelfmanagement staat het zelf toepassen en soms aanpassen van de door zorgverleners aanbevolen behandelingen centraal.
Beide concepten zijn essentieel in de holistische aanpak van chronische aandoeningen zoals chronisch hartfalen.
Relevante websites
- Op hartfalen.be vindt u nog meer informatie en praktijkinstrumenten, ook voor andere zorgdisciplines.
- Op de website zorgpadhartfalen, vindt u meer informatie over dit zorgpad, een hulpmiddel voor artsen en zorgverleners bij de opvolging en behandeling van patiënten met hartfalen.
Achtergrondliteratuur
Aanpak van hartfalen - consensusvergadering 28-11-2024: