Praktische tools voor zorgprofessionals over de preventie en controle van infectieziekten zijn beschikbaar via de website van het Agentschap Zorg en Gezondheid. 

Het is eerst en vooral belangrijk om na te vragen en in te gaan op de acute zorgvraag van de Oekraïense ontheemde. 

Wees hierbij alert voor alarmsymptomen van meldingsplichtige infectieziekten (TBC, mazelen, schurft, ... ). 

Het overzicht van (meldingsplichtige) infectieziekten en bijhorende richtlijnen is te raadplegen via de website van het Agentschap Zorg en Gezondheid.

Essentiële elementen van deze medische intake zijn: 

• Aandachtig zijn voor verderzetten van medicatie die niet onderbroken mag worden (behandeling van tuberculose, HIV, ... en chronische medicatie) 
• Navragen of de persoon zwanger is
• Inventariseren van medische antecedenten, ziektebeelden, contra-indicaties (allergie, ...) 
• Alert zijn voor (acute) psychosociale noden (zie verder) 

Hulpmiddelen bij medische intake

• Voorbeeld van een template als leidraad bij medische intake: Bijlage 6.4. uit generiek draaiboek zorgpunt
• Samenvattende checklijst Domus Medica voor preventie en continuïteit van behandeling van (infectie)ziekten:
  CHECK-LIJST Domus Medica 2022-04-07.pdf
• Wil u zelf templates doorgeven of andere templates aanvragen? Dat kan via oekraine@domusmedica.be 
• Medicatie 
  • Geneesmiddelen-informatie (Oekraïens) beschikbaar via de website ven de Nederlandse Apothekersorganisatie KNMP
  • Informatie over correct gebruik van antibiotica (Oekraïens) via de website van het Nederlands landelijk expertisecentrum Pharos
  • Conversietabellen voor geneesmiddelen (APB): 
    • APB - Original-register_ukraine_UA.xlsx
    • APB - Register_ukraine_ENFR-partially-translated.xlsx
    • APB - Standard Terms Ukrainian (galenische vorm).xlsx

Motivatie voor basisvaccinatie

Lage vaccinatiegraad (zeker in de periode 2008 – 2017), hoge besmettelijkheid en/of ernstige ziektelast van infecties. Vervolledigen van vaccinatieschema beschermt zowel ontheemden zelf als de maatschappij. Wees extra aandachtig voor lage vaccinatiegraad in collectieve huisvesting. 

Wanneer vaccins aanbieden en prioriteit van te zetten vaccins

Keuze bij prioritisatie van verschillende basisvaccins

1. Mazelen, rubella, bof (uitgezonderd zwangeren)! 
2. Polio, verplicht tot leeftijd van 18 maanden. Daarna STERK AANBEVOLEN (conform eradicatiedoelstelling polio vanuit WHO, zie ook meer informatie via https://www.wanda.be/nl/).  
3. Kinkhoest, pertussis, tetanus (geïncludeerd in basis- en inhaalvaccinaties in Vlaanderen) 

Afweging voor toediening van vaccins tijdens eerste zorgcontact: 
Hoe sneller de vaccinatiegraad opgetrokken wordt, hoe kleiner het risico op (cluster-)uitbraken. Elk zorgcontact is hiervoor een kans, ook het eerste.  
Het kan nodig zijn om toediening van vaccins uit te stellen tijdens een eerste zorgcontact, omdat het opbouwen van vertrouwen een hogere prioriteit krijgt. Tijdens volgende zorgcontacten dient vaccinatie opnieuw aangeboden te worden. 

Hulpmiddelen bij basisvaccinatie

• Vaccinatieschema Oekraïne: 
  VACCINATIESCHEMA Oekraïne.pdf
• Vaccinatiekaart Oekraïne: 
  VACCINATIEKAART Oekraïne.docx
• Bestelprocedure gratis basisvaccins via Vaccinnet
  • Handleiding voor zorgpunt ook beschikbaar via de website van het Agentschap Zorg en Gezondheid
    HANDLEIDING Vaccinnet voor zorgpunten.docx
  • Handleiding voor reguliere zorg

Motivatie voor COVID-vaccinatie

De vaccinatiegraad in Oekraïne is erg laag. Op 20 februari 2022 was slechts 33,4% van de Oekraïense bevolking volledig gevaccineerd tegen covid-19 en slechts 1,5% kreeg een booster dosis. Streven naar een optimalisatie van de vaccinatiegraad is noodzakelijk, in het bijzonder in collectieve huisvesting. Het kan belangrijk zijn om te vermelden dat de Covid-vaccins die toegediend worden, EMA-geregistreerde vaccins zijn.  

Procedure voor COVID-vaccinatie 

• Bij RRN/BIS-nr + verblijfplaats: automatische uitnodiging vaccinatiecentrum
• Bij BIS-nr zonder verblijfsplaats: op eigen initiatief naar vaccinatiecentrum
  De Oekraïense versie voor de uitnodiging voor COVID-vaccinatie is beschikbaar via laatjevaccineren.be

COVID-teststrategie 

Bij opvang van ontheemden in collectieve huisvesting, in het bijzonder bij gelijktijdige aanwezigheid van een kwetsbare populatie (oa WZC), is voorafgaande testing sterk aanbevolen. 

Motivatie voor screening

• De incidentie van tuberculose in Oekraïne (2020) bedraagt 73/100.000 inwoners. Dit is ongeveer 10 x hoger dan de gemiddelde incidentie van tuberculose in België (7,7/100.000 inwoners). Gezien de moeilijke omstandigheden waarin deze bevolking zich bevindt, verwacht men dat de incidentie zal toenemen.
• Oekraïne behoort tot de TOP 10 van de wereld voor wat betreft resistentie tegen de klassieke tuberculostatica. Het aandeel multiresistente (MDR) tuberculose gevallen voor Oekraïne wordt geschat op 27%. De behandeling van multiresistente tuberculose gaat gepaard met een heel hoge humane en maatschappelijke kost (dure medicatie, lange ziekenhuisopnames, …). 
• Een screening om actieve besmettelijke tuberculose zo snel mogelijk op te sporen en adequaat te behandelen, is niet enkel in het belang van de ontheemden zelf, maar ook in het belang van hun directe omgeving (bv. gastgezinnen…). 

Hulpmiddelen bij tuberculose-screening

• Stappenplan tuberculose-screening voor verschillende doelgroepen in verschillende organisatiemodellen van zorg. 
  STAPPENPLAN TUBERCULOSE 2022-05-18.pdf

Motivatie 

Omdat een zwangerschap in Oekraïne pas in een gevorderd stadium wordt opgevolgd, is het belangrijk om actief naar zwangerschap te peilen in functie van optimale opvolging en begeleiding. 

Hulpmiddelen bij zwangerschapsbegeleiding en -opvolging (ook na bevalling) van Oekraïense ontheemden zijn beschikbaar via: 

• Communicatiemateriaal en tools van Opgroeien (Nederlands, Oekraïens) via opgroeien.be
• Informatie over zwangerschap en geboorte (Nederlands) via Vlaanderen.be
• Informatie over borstvoeding via eerstelijnszones (Oekraïens)
  • Folder
  • Tips
  • Poster

Rabiës: 

Aandacht voor rabiës in gastgezinnen met Oekraïense en Vlaamse huisdieren. 
Het FAVV raadt gastgezinnen in België aan hun eigen honden, katten en fretten die in contact zouden komen met huisdieren van Oekraïense vluchtelingen te vaccineren tegen hondsdolheid, zeker als de huisdieren afkomstig uit Oekraïne bij aankomst niet in orde waren met de vaccinatie. Het FAVV zal een vast deel van de vaccinatiekosten betalen en Sciensano zal de test op antilichamen tegen hondsdolheid gratis uitvoeren als dat nodig is. De Belgische dierenartsen zijn hierover geïnformeerd. 

Hepatitis A: 

Verhoogde waakzaamheid voor hepatitis A is op zijn plaats. In het bijzonder in collectieve huisvesting met potentieel risico van verspreiding via gecontamineerd voedsel. 

Scabiës: 

Verhoogde waakzaamheid voor scabiës is nodig, mede gezien hun potentieel snelle verspreiding in collectieve huisvesting. 

Het is belangrijk om aandacht te bieden aan de psychosociale gezondheid van de Oekraïense ontheemden en correct door te verwijzen indien nodig. Het Nederlandse kenniscentrum kinder- en jeudspsychiatrie geeft aan dat stress en angst bij gevluchte kinderen en jongeren normaal is. In eerste instantie hebben ze vooral rust en opvang nodig. Daarom hanteren ze de term ‘watchful waiting’.  Dit komt neer op het niet direct doorverwijzen naar gespecialiseerd hulp, maar wel het aandachtig zijn voor signalen en later ingrijpen indien nodig. Meer informatie vindt u hier op de website van het Nederlands Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie.

We verzamelen hieronder een greep uit het ondersteuningsaanbod.

• Op de informatieve website van de federale overheid wordt een overzicht gegeven van verschillende psychosociale ondersteuningsinitiatieven (eerstelijnzorg, gespecialiseerde zorg en ondersteuning voor professionals)
• Het Agentschap Integratie en Inburgering ontwikkelde een infobrochure over slecht slapen, piekeren en stress in het Nederlands en Oekraïens
• Het Centrum Algemeen Welzijn (CAW) biedt psychosociale hulpverlening via telefoon, chat en mail
• Vluchtelingenwerk Vlaanderen biedt een infolijn aan, waar zowel vrijwilligers en burgers met vragen alsook Oekraïense ontheemden terecht kunnen.
• Solentra biedt ondersteuning en handvaten aan professionals die met Oekraïense ontheemden in contact komen

• Agentschap Zorg en Gezondheid: info en richtlijnen voor zorgprofessionals
• E-gezondheidsdiensten voor Oekraïners
• Eerstelijnszones Antwerpen: informatie voor zorgverleners 
• Website van de UNHCR met gegevens over de vluchtelingenstroom uit Oekraïne
• Website van de EU; bundelt informatie over alle acties van de EU (dus niet enkel m.b.t. vluchtelingen). Ook beschikbaar in het Oekraïens

Toeleiding naar zorg is dé hoeksteen om het (preventief) medisch zorgaanbod voor Oekraïense ontheemden op een systematische manier te realiseren en te garanderen. 
Omdat personen uit Oekraïne onmiddellijk het statuut “tijdelijke bescherming” krijgen, bestaat geen systematisch screening door Fedasil voor acute zorgvragen, medische intake, tuberculose-screening en vaccinatiestatus. Het is daarom belangrijk om deze medisch (preventieve) zorg zo snel als mogelijk op lokaal niveau aan te bieden. 

Voor meer toelichting over het statuut van ontheemden uit Oekraïne in België: 

Oekraïense ontheemden met BIS- of RRN-nummer toeleiden naar zorg

Enerzijds kan elk contact met een lokaal bestuur, onderwijsinstelling, mutualiteit, ... een aanleiding zijn om Oekraïense ontheemden met BIS- of RRN-nummer toe te leiden naar het lokale aanbod van medisch (preventieve) zorg. Ook collectief aanschrijven van deze doelgroep die niet eerder toegeleid werd naar zorg en het engagement van individuele gastgezinnen kunnen systematische toeleiding naar medisch (preventieve) zorg bevorderen.  

Oekraïense ontheemden zonder BIS- of RRN-nummer toeleiden naar administratie 

Anderzijds is het ook aan zorg- en welzijnsverstrekkers om Oekraïense ontheemden die zich zonder BIS- of RRN-nummer aandienen, door te verwijzen naar het lokale bestuur om deze noodzakelijke administratie in orde te brengen. 

Potentiële partners zijn:  

• Zorgraden
• Lokale besturen
• OCMW’s
• Mutualiteiten 
• Onderwijsinstellingen (regulier, centra volwassenonderwijs, ... )
• Huizen van het Kind
• CLB’s
• COVID-vaccinatiecentra
• Zorgactoren 
  huisartsen, verpleegkundigen, apothekers, zorgverstrekkers werkzaam in de thuiszorg, gezinszorg, ouderenzorg, (buitenschoolse) kinderopvang, ziekenhuizen, ... 
• GBO (Geïntegreerd Breed Onthaal) 
• CAW (Centrum Algemeen Welzijnswerk)
• CGG (Centrum Geestelijke Gezondheidszorg)
• Gastgezinnen
  voor medische vragen van gastgezinnen over de opvang van Oekraïense oorlogsvluchtelingen
  • Zie informatie-video
  • Vluchtelingenwerk Vlaanderen helpt Oekraïense vluchtelingen en opvanggezinnen met hun vragen en eventuele problemen:
  • Agentschap Integratie en Inburgering biedt infobrochures ‘Welkom in Vlaanderen’ aan.

Om te kunnen toeleiden, moeten de betrokken partners op de hoogte zijn van de wijze waarop het zorg- en welzijnsaanbod voor Oekraïense ontheemden lokaal georganiseerd wordt en hoe ze hiernaar kunnen doorverwijzen. 

Neem dus lokaal contact op met de partners in uw regio en breng hen op de hoogte van het lokale organisatiemodel dat beschikbaar is om medisch (preventieve) zorg aan te bieden. Dat kan aan de hand van een infopagina of -brochure. 

• Voorbeeld van een info-pagina van een zorgpunt: 
  • Zorgpunt Ijsfabiek 
  • Andere voorbeelden van welkomstbrochures van lokale zorgpunten, in het Nederlands, Oekraïens en Russisch zijn op te vragen via oekraine@domusmedica.be.
• Voorbeelden van documenten voor toeleiding en bijhorend Informed Consent dat aan de ontheemde bezorgd kan worden voor toestemming van de gegevensdeling in het kader van de medische opvang. 
  • Eerstelijnszones Antwerpen (Nederlands – Oekraïens)(versie 1): 
    TOELEIDING EN INFORMED CONSENT NL+OEKR 2022-05-18 (ELZA).docx
  • Eerstelijnszones Antwerpen (Nederlands – Russisch)(versie 2)
    TOELEIDING EN INFORMED CONSENT NL+RUSS 2022-05-18 (ELZA).docx
• Andere voorbeelden van Informed Consent: 
  • HAK Kemp en Duin (Nederlands – Engels – Oekraïens): 
    INFORMED CONSENT NL+EN+OEKR 2022-05-18 (Kemp en Duin).pdf
  • HAK Huisartsen Pallieterland (Nederlands – Oekraïens): 
    INFORMED CONSENT NL+OEKR 2022-05-18 (Huisartsen Pallieterland).pdf

Het kan hierbij eveneens handig zijn als je een overzicht maakt van de contactgegevens van de lokale partners die een belangrijke rol spelen bij de toeleiding. Hiervoor kan je het Sjabloon ‘Praktische doorverwijzing’ gebruiken:

Daarnaast kunnen de betrokken partners ook initiatief nemen om de huisartsenkringen te contacteren met betrekking tot het medisch management en organisatie.
Via de website van het Agentschap Zorg en Gezondheid: 

• Kan u de aanspreekpunten bij huisartsenkringen terugvinden over medische organisatie in verband met Oekraïne (excel-bestand)
• Kan u raadplegen welke huisartsenkring een zorgpunt heeft opgericht. 

Hieronder vind je nuttige documentatie die kan helpen voor optimale toeleiding in uw regio.  

Informatie voor Oekraïners

• Vlaams Agentschap binnenlands bestuur (Vlaanderen helpt Oekraïne )
• Agentschap Integratie en Inburgering (info-brochure, info-sessies, app)
• Agentschap Zorg en Gezondheid (info over preventie, zorg en welzijn: TBC, vaccinaties, geestelijke gezondheid)
• Federale overheid (algemene info)
• Dienst Vreemdelingenzaken 

In functie van de lokale situatie (aantal ontheemden, beschikbare infrastructuur, capaciteit van zorgaanbod, ...) kan het medisch zorgaanbod voor Oekraïense ontheemden op verschillende manieren worden ingericht. Mogelijke organisatiemodellen zijn onder meer: 

• Collectieve opvangplaatsen
• Zorgpunten
• Reguliere zorg

Er kan uiteraard ook een gemengd aanbod zijn. Voor meer informatie over de voor- en nadelen van deze organisatiemodellen: 

Hieronder gaan we dieper in op de verschillende organisatiemodellen.

Ongeacht het organisatiemodel, zal er steeds een medisch manager aangesteld worden op niveau van de huisartsenkring. Deze gegevens zijn beschikbaar via de Sharepoint van de Vlaamse Overheid: 

Onderstaande initiatieven kunnen gecoördineerd worden door de medisch manager. 

• Bepalen wie verantwoordelijk is voor medische zorg in collectieve opvang en zorgpunten (zowel preventie, infectie-uitbraken als andere zorgvragen).
• Betrekken van vroedvrouwen gezien het groot aantal zwangere vrouwen die gevlucht zijn.
• Beslissen in overleg met betrokkenen hoe de toewijzing naar individuele huisartsen lokaal kan gebeuren.
• Bespreken hoe de toeleiding naar en het aanbieden van het medisch (preventief) zorgaanbod kan georganiseerd worden in samenwerking met het lokale bestuur en de zorgraad. Hierbij worden afspraken gemaakt op lokaal niveau met verschillende zorg- en welzijnsactoren van de betrokken eerstelijnszone over communicatie, samenwerking en financiering. 
• Afspraken maken met betrekking tot de samenwerking tussen de eerste/tweede lijn over doorverwijzing voor tuberculose-screening, zwangerschapsbegeleiding, vereiste opvolging door specialisatie binnen de tweedelijnsgezondheidszorg. 
• Implementeren en promoten van een medisch registratiesysteem voor zorgpunten, collectiviteiten en individuele huisartsen (EMD). 
• Organiseren van intervisies zodat problemen en knelpunten snel opgelost worden, indien nodig. 
• Signaleren van problemen aan Domus Medica (via oekraine@domusmedica.be). Domus Medica zal in samenwerking met VIVEL en VVSG de knelpunten bundelen en, zo nodig, bespreken met het Agentschap Zorg en Gezondheid. Op die manier worden structurele oplossingen gezocht voor de huisartsenkringen, de eerstelijnszones, de lokale besturen en alle betrokken partners. 

Onderstaande modelovereenkomst is opgesteld door VIVEL en gevalideerd door het Agentschap Zorg en Gezondheid. Huisartsenkringen kunnen deze overeenkomst gebruiken om afspraken in vast te leggen met de penvoerende organisaties. Deze overeenkomst kan ook overgenomen worden voor de samenwerking tussen de huisartsenkring en het lokaal bestuur indien deze als penvoerende organisatie optreedt. 

Het subsidiebesluit zal als annex toegevoegd worden zodra dit officieel beschikbaar is.

Oprichting en organisatie

Kies je voor de oprichting en organisatie van een (vast of mobiel) zorgpunt, dan kan je naast de Vlaamse financiering ook financiering bij het RIZIV aanvragen. Meer informatie over de doelstelling, takenpakket, organisatie en oprichting van een zorgpunt is beschikbaar via de website van het Riziv

Draaiboek zorgpunt 

Dit generiek draaiboek voor een (vast) zorgpunt voor Oekraïense ontheemden is gebaseerd op lokaal uitgewerkte draaiboeken van zorgpunten. U kan dit aanpassen aan de lokale situatie. 

Men kan er ook voor opteren om een mobiel zorgpunt te organiseren. Naast het belang van algemene afspraken over bereikbaarheid van het zorgpunt is het bij een mobiel zorgpunt ook belangrijk om goede afspraken te maken met het lokaal bestuur over het tijdstip wanneer het zorgpunt in de gemeente beschikbaar is, wie er verwacht wordt, welke taken in dit mobiel zorgpunt uitgevoerd worden en hoe de daaropvolgende toeleiding naar de reguliere zorg (eerste/tweede lijn) verloopt. 

Indien de eerste medisch (preventieve) zorg via de reguliere zorg gebeurt, is het belangrijk dat de huisartsenkring, de eerstelijnszone en het lokaal bestuur duidelijke afspraken maken over: 

• de beschikbaarheid/bereikbaarheid van huisartsen en andere zorgverleners waarnaar men Oekraïense ontheemden kan doorverwijzen.  
• de communicatie en samenwerking met het lokaal medisch management, de betrokken zorg- en welzijnsactoren binnen de eerstelijnszone/lokale besturen en de tweedelijns gezondheidszorg voor optimale uitvoering van de medische intake en de medisch-preventieve handelingen in de dagelijkse huisartsenpraktijk. 

Meer informatie over het medisch preventief aanbod in collectieve huisvestiging volgt nog.